امروز، 26 اردیبهشت (16 می)، روز جهانی گردشگری کشاورزی است، کسب‌و‌کار جدید و کارسازی که با توجه و علاقه به کشاورزی، نتیجه‌ای برد-برد را ایفا می‌کند برای گرامیداشت این روز به سراغ دکتر سعیدرضا اصغری – مدیر گروه توسعه کشاورزی مرکز آموزش کشاورزی و منابع طبیعی رسول اکرم (ص) دامغان، مدرس و مشاور سرمایه گذاری طرح های گردشگری کشاورزی رفته‌ایم تا با مسیر سبز احداث مزارع گردشگری کشاورزی، بیشتر آشنا شویم.
- کافه کشاورز: قدمت گردشگری کشاورزی از چه سال‌هایی بوده و از چه کشورهایی نشات گرفته است؟
گردشگری کشاورزی قدمتی حدود ۷۰ ساله در برخی کشورها دارد. از نمونه‌های قدیمی گردشگری کشاورزی می‌توانیم به گردشگری گاوچرانی (کابوی) در دهه ۵۰ و۶۰ میلادی در ایالات متحده امریکا اشاره کنیم که با اوج گیری فیلم‌های وسترن، این موج جهانی شد. اما به طور رسمی این اصطلاح در ایتالیا در سال ۱۹۸۵ استفاده شد.
در دهه های ۵۰ تا ۷۰ میلادی، درآمد کشاورزان خرده پای ایتالیایی بسیار کم شد، از طرفی به دلیل افزایش نرخ شهرنشینی در ایتالیا، این تمایل در ساکنان شهرها برای تفریح در مناطق روستایی و استفاده از منابع طبیعی و تازه روستایی افزایش یافت.
صنایع روستایی مانند پنیر‌سازی و کارگاه‌های مشروبات الکلی طبیعی به این امر کمک زیادی کرد. به همین دلیل، قانونی تحت عنوان قانون گردشگری کشاورزی (agriturismo law ) مصوب شد و به کشاورزان اجازه داده شد تحت شرایط مشخص به توسعه فعالیت‌های گردشگری کشاورزی بپردازند.
به موازات ایتالیا، در انگلستان هم این فعالیت‌ها و مجوزها آغاز شد، به گونه ای که در حال حاضر، بیش از بیست هزار واحد گردشگری کشاورزی در ایتالیا ایجاد شده اند و طبق آمار وزارت فرهنگ، رسانه و ورزش انگلیس( متولی گردشگری در انگلیس) حدود ۲۰٪ از واحدهای کشاورزی این کشور، به نوعی در حوزه گردشگری نیز فعال هستند.
در ابتدای قرن بیستم، با افزایش نگرانی‌ها از اثرات مخرب زیست محیطی گردشگری انبوه (mass tourism) رویکرد جدیدی به نام گردشگری جایگزین (alternative tourism) و همچنین گردشگری خلاق (creative tourism) پا به عرصه ی وحود گذاشت که گردشگری کشاورزی هم در این دسته قرار گرفت و به تدریج سایر کشورها مانند سایر کشورهای اروپایی،ایالات متحده و کشورهای جنوب شرق آسیا نیز به سبب تنوع محصولی و همچنین وجود محصولات خاص گردشگر پسند، وارد این عرصه شدند.
یک نکته لازم به ذکر است که این صنعت در سطح جهان و در منابع مختلف به نا‌م‌های مختلفی بیان شده است. واژه agritourism پر ارجاعترین واژه و قدیمی ترین آنهاست، در برخی منابع به خصوص در منابع آسیایی از جمله سازمان بهره وری آسیایی (APO) که به نوعی متولی آموزش و ترویج گردشگری های جایگزین،خلاق و روستایی در قاره‌ی آسیاست، واژه‌ی agrotourism بیشتر به چشم می‌خورد و در بزخی منابع کشور انگلستان واژه‌ی farm tourism هم دیده می‌شود.
- کافه کشاورز: در مورد علت نامگذاری ۱۶ می به عنوان روز گردشگری کشاورزی و جایگاه جهانی آن برایمان توضیحاتی بفرمایید؟
بر اساس مستنداتی که موجود هست، روز ۱۶ می، مصادف با ۲۶ اردیبهشت، از سال ۲۰۰۷ توسط سازمان جهانی گردشگری UNWTO نامگذاری شده است و امسال چهاردهمین سال برگزاری آن است. پیشنهاد دهنده اصلی این روز کشور هندوستان بوده و برخی رویدادهای بین المللی به مناسبت این روز برگزار می‌شوند
در مستندات سازمان جهانی گردشگری، مطلبی در خصوص علت نامگذاری این روز خاص پیدا نکردم، ولی به نظر می‌رسد با توجه به اینکه ماه می(اردیبهشت) به نوعی آغاز تقویم فعالیت‌های فرآیند داشت و در برخی محصولات و مناطق، آغاز فرایند برداشت در مزارع و باغات است و اوج زیبایی‌های مزارع کشاورزی و باغات از اردیبهشت آغاز می‌شود، این روز از ماه به صورت نمادین انتخاب شده است.
- کافه کشاورز: چه آینده‌ای را برای گردشگری کشاورزی در ایران و جهان متصورید؟
گردشگری کشاورزی یک صنعت رو به رشد در سطح جهان است و با افزایش سایت‌های گردشگری کشاورزی و همچنین افزایش تعداد فعالیت‌های خلاقانه‌ای که در این حوزه می‌توان انجام داد، این صنعت جایگاه بزرگی را در صنعت گردشگری به خود اختصاص خواهد داد.
طبق برآوردهای سایت پیش‌بینی آینده ی کسب‌و‌کارها، در آمد حاصل از گردشگری کشاورزی از حدود ۶۹ بیلیون دلار آمریکا در سال ۲۰۱۹، به ۱۱۷ بیلیون دلار آمریکا در سال ۲۰۲۷ خواهد رسید.
مسلما کشور ما هم می‌تواند در این حوزه به جایگاه خوبی در سطح منطقه دست پیدا کند. تنوع موجود در ایران از لحاظ اقلیم، قومی، ژنتیک و گونه های جانوری و گیاهی، غذایی، همه می‌توانند در این حوزه به کار گرفته شوند تا در آینده‌ای نزدیک، جایگاه اول این گونه از گردشگری را در منطقه به دست آوریم.
- کافه کشاورز: جایگاه گردشگری کشاورزی در ایران به چه صورتی هست و اولین‌ها در این حوزه چه کسانی هستند؟
در حال حاضر در ایران، تعداد انگشت شماری از مزارع به فعالیت گردشگری رو آورده‌اند، اولین مزارع از سال‌های ۹۳ یا ۹۴ هجری شمسی کار خود را بدون مجوز رسمی آغاز کرده‌اند، به طور اخص می‌توان از دو مزرعه توسکا در استان گلستان و مزرعه گردشگری خورشید در شهرستان دماوند به عنوان قدیمی‌ترین مزارع گردشگری نام برد که با رویکردهای متفاوت وارد این عرصه شده اند.
در حال حاضر، مزارعی در استان‌های یزد، فارس، خوزستان، اردبیل، گیلان مازندران، تهران و البرز به طور رسمی به تبلیغات در این حوزه پرداخته‌اند.
اما در حالت کلی با توجه به اینکه دستورالعمل وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خصوص فعالیت‌های گردشگری کشاورزی در تابستان سال ۹۹ مصوب و به استان‌ها ابلاغ شد، می‌توان گفت که بیشتر این مراکز یا بدون مجوز و یا مجوزهای دیگری همچون فعالیت‌های بومگردی، مجتمع‌های کشاورزی صنعتی و یا کسب‌و‌کارهای خانگی و روستایی در حال فعالیت هستند.
در حال حاضر با اینکه دستورالعمل صادره در بسیاری موارد دچار نقصان‌هایی است و همچنین ادارات جهاد کشاورزی برخی استان‌ها در خصوص آن، توجیه نشده‌اند اما فعالیت‌های خوبی در خصوص اخذ مجوزها انجام شده است.
اما همان‌گونه که همه متخصصین اذعان دارند، هیچ فعالیت اقتصادی، بدون پیش زمینه آموزشی امکان پذیر نیست و تا جایی که بنده سراغ دارم دوره های آموزشی مصوب در این حوزه نه در وزارت گردشگری، نه در وزارت جهاد کشاورزی و نه در سازمان فنی و حرفه‌ای تعریف نشده است و تاکنون، آموزش‌های غیررسمی و بدون سرفصل مشخص به طور جسته و گریخته، انجام می‌شده است.
اولین دوره‌های رسمی مصوب وزارت جهاد کشاورزی برای مدیران و کارکنان وزارت و همچنین بهره‌برداران کشاورزی در سال جاری توسط بنده ارائه و مصوب شد و در لیست دوره های وازرت جهاد کشاورزی قرار گرفت.
امیدوارم چنین دوره‌هایی در سایر سازمان‌های ذیربط تعریف شود تا تمامی بخش‌های مرتبط با این صنعت با آشنایی کامل پا به عرصه گذاشته و با دانش کافی، از بروز تبعات منفی توسعه نامناسب و غیر عملی این صنعت جلوگیری کنند.
- کافه کشاورز: جناب دکتر اصغری از خودتان هم بگویید، چطور شد به این حوزه علاقه‌مند شدید؟
بنده در سال 92، به واسطه تغییر سمت سازمانی، وارد بحث‌های توسعه کشاورزی و روستایی شدم و نگارش طرح‌هایی در سطح ملی و استانی برای توسعه کشاورزی به بنده واگذار شد.
طرح توسعه مزارع خانوادگی چند محصولی که مقاله‌ای هم در این خصوص توسط بنده منتشر شد، اولین مواجهه بنده با اصطلاح گردشگری کشاورزی بود. پس از آن، مرکز وارد تعاملاتی با سازمان بهره‌وری ملی و سازمان بهره‌وری آسیایی، در خصوص اجرای دوره‌های آموزشی در حوزه توسعه کشاورزی شد و بنده طراحی سرفصل (pip) یک دوره در خصوص نقش دامداری سنتی ایران در توسعه گردشگری کشاورزی را انجام دادم ولی متاسفانه به دلایلی، دوره با تغییرات محتوایی مصوب و در سال ۱۳۹۶ با حضور مدرسینی از کشور تایلند و ایران و ۶۰ فراگیر از نقاط مختلف کشور، در مرکز آموزش کشاورزی و منابع طبیعی رسول اکرم(ص) دامغان اجرا شد و بنده سمت دبیر کمیته علمی و اجرایی این کارگاه رو به عهده داشتم.
بعد از برگزاری این دوره، به خواهش دوستان، وارد فرآیند مشاوره و نگارش طرح‌های امکانسنجی و طرح‌های کسب‌و‌کار در حوزه گردشگری روستایی و کشاورزی شدم و همزمان با نگارش طرح ها، فعالیت‌های مطالعاتی بنده وارد فاز جدیدی شد و در نهایت با توجه به مشکلاتی که بر سر راه بنده و متقاضیان بود به این نتیجه رسیدم که آموزش فراگیر در این حوزه بسیار ضروری است.
از سال ۱۳۹۹، با تصویب دستورالعمل صدور مجوز فعالیت‌های گردشگری کشاورزی، بنده فعالیت‌های آموزشی خودم در این حوزه را شروع کردم و در پلتفرم‌های اینستاگرام و واتساپ و همچنین درگاه‌های آموزش‌های غیرحضوری، اقدام به تدوین یک مجموعه کارگاه‌های آموزشی در مورد گردشگری کشاورزی نمودم که در نهایت با آشنایی با سایر محققین و همچنین فعالین این عرصه، امیدوارم بتوانیم آموزش‌های خوب و کاربردی را به متقاضیان ارائه نماییم.
