در قسمت اول این موضوع به اهمیت جمع‌آوری شیرخام و چگونگی آن پرداختیم البته جهت تحقق یافتن اهداف ایجاد مراکز جمع آوری، آموزش، اصل مهمی در این راستا به شمار می‌آید چنانکه به جرات می‌توان گفت که این اصل، مهم‌ترین اصل دستیابی به اهداف است.
برنامه آموزشی افراد مانند دامداران صنعتی، دامداران تحت پوشش مراکز، مسوولین و خدمه مراکز جمع‌آوری شیر، راننده‌ها و کارشناسان مربوطه در کارخانه‌ها را شامل می‌شود.
آموزش را می‌توان به وسیله کلاس‌های حضوری در محل روستا یا کارخانه، انتشار بولتن، خبرنامه، فیلم، انتشار مقاله در روزنامه‌ها و آموزش نفر به نفر به هنگام بازدید از دامداری انجام داد.
مطالب آموزشی شامل توجیه، تفسیر و توضیح استانداردهای شیرخام، معرفی جوایز بهداشتی و تأثیر آن در محصولات لبنی، رعایت موازین بهداشتی در هنگام شیردوشی، نحوه‌ی شستشو در جای شیر سردکن، شیردوش و تانکر حمل شیر و نحوه کار با دستگاه‌های برودتی هستند.
رعایت بهداشت در کلیه مراحل تولید و جمع‌آوری
- جلوگیری از کپک‌زدگی علوفه در دامداری باعث می شود که از ورود سموم حاصل از فعالیت کپک‌ها و قارچ‌ها که مهم‌ترین آن‌ها افلاتوکسین است به داخل شیرخام ممانعت به عمل آید.
- رعایت موازین بهداشتی هنگام شیردوشی شامل نظافت کف اصطبل، شستشوی پستان با اب ولرم و خشک کردن آن قبل از شیردوشی، دور ریختن قطرات اولیۀ دوشش و استفاده صحیح از شیردوش هستند.
- رعایت موازین بهداشتی هنگام شیردوشی از جمله شستشوی پستان با آب ولرم و خشک کرن آن قبل از شیردوشی با حوله‌های مخصوص هر دام، ضروری است.
- قطرات اولیه شیر پستان در ظرف دیگری باید دور ریخته شود چون قطرات اولیه، حاوی تعداد زیادی باکتری هستند .
- سر پستانک‌ها پس از دوشیدن هر راس گاو با استفاده از محافظ سر پستانک‌ها باید ضدعفونی شود و تغذیه دام در خارج از شیردوشی باید انجام گیرد.
- پس از شیردوشی به علت باز بودن سر پستانک‌ها، نباید به گاو اجازه خوابیدن داده شود، چون در اثر تماس با کف اصطبل، کود و فضولات سبب نفوذ عوامل عفونی به داخل مجرا و آلوده شدن مجرا، شیر و ورم پستان می‌شوند.
- شستشو در جای کامل دستگاه شیردوشی، شیر سرد کن، ظروف و تانکر حمل شیر پس از هر بار استفاده با استفاده از مواد شوینده استاندارد انجام شود.
- از لوله و پمپ‌های استیل در مراکز جمع‌آوری و اتاق شیردوشیده، استفاده شود.
- شیر باید در دو نوبت برای ممانعت از باقیماندن شیر در دامداری و ترشیدگی آن به خصوص در دامداری‌های سنتی که فاقد تجهیزات سرد کردن شیر هستند باید انجام شود.
- وجود یک فهرست بررسی (چک لیست) بهداشتی در مرکز جمع‌آوری و یا دامداری برای کارگری که مشغول به کار است می‌تواند اشتباهات یا فراموشی کاری را از بین ببرد.
- بدین منظور لازم است لیستی از کارهایی که باید انجام شود مثلا هنگام شیردوشی و یا هنگام دریافت شیر و … تهیه و در محل دید کارگر قرار داده شود.
- از ظروف پلاستیکی برای دوشش و حمل و نقل شیر استفاده نشود.
- حمل شیر از مراکز جمع‌آوری به کارخانه باید با تانکرهای استیل دو جداره انجام پذیرد.
- شیر دام‌های بیمار و تحت درمان با آنتی بیوتیک نباید به کارخانه تحویل شود.
- از ایجاد گرد و غبار، تردد مگس و پرندگان در اتاق شیردوشی و آلودگی شیر با کود باید جلوگیری شود.
- شیر دوشیده شده بلافاصله باید با آب، شیرسردکن، سردکننده صفحه‌ای سرد شود. شیر دوشیده شده از پستان سالم تقریبا عاری از باکتری است.
- اگر تا مدتی که شیر به کارخانه تحویل می‌گردد، شیر سرد نگهداشته شده و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به کارخانه منتقل یابد در این صورت عوامل ضدباکتریایی طبیعی شیر، از تکثیر باکتری‌ها ممانعت به عمل می‌آورد.
همکاری و کمک شرکت‌های بزرگ لبنی
به منظور بالا بردن کیفیت شیر خام دریافتی، بهتر است اقدامات زیر توسط شرکت‌های بزرگ لبنی انجام گیرد :
- بازدید مستمر از دامداری‌ها و مراکز جمع‌آوری شیر توسط کارشناسان و نمونه‌برداری از مراحل مختلف جمع‌آوری شیر و تذکر مطالب بهداشتی به افراد مسئول
- برقراری کلاس‌های آموزشی برای دامداران و اداره‌کنندگان مراکز و پرسنل مربوطه در کارخانه‌ها
- تهیۀ جزوات و بروشورهای آموزشی و ارسال پیام‌های بهداشتی از طریق رسانه‌های جمعی
- تهیه، تأمین و نصب لوله و اتصالات و پمپ‌های استیل در مراکز جمع‌آوری شیر
- خرید و توزیع شیرسردکن بین مراکز جمع آوری شیرخام و در صورت امکان بین دامداران واجد شرایط
- انجام آزمایشات بار میکروبی، تست الکل، ردوکتاز و غیره در سطوح مختلف برای جلوگیری از دریافت شیر غیربهداشتی
- دریافت شیر در دو نوبت برای مراکزی که با این روش شیر سالم‌تری تحویل نمایند.
- برقراری سیستم پرداخت جوایز بهداشتی جهت تشویق دامداران به تولید شیر بهداشتی
شرایط لازم برای ایجاد یک مرکز جمع‌آوری
توان تولید شیر در منطقه و امکان ایجاد مرکز : برای ایجاد مرکز جمع‌آوری دو نوع بررسی لازم است اول اینکه توان کلی تولید شیرخام و امکانات احداث مرکز و جاده‌هایی که وسایل نقلیه باید از آن عبور کنند مورد بررسی قرار می‌گیرد.
لذا باید اطلاعات لازم دربارۀ تعداد دام‌های منطقه، وضع کشاورزی و محل‌های تمرکز تولید شیر به دست آید و بررسی دوم باید تعداد تولیدکنندگان شیر و آمار دام‌های شیری و در مراحل بعد ، میزان تولید فعلی شیر و امکان تشکیل تعاونی تولیدکنندگان شیر مورد بررسی قرار گیرد .
وضعیت محل احداث مراکز جمع آوری: این مراکز باید در مکان‌هایی ساخته شوند که شیر کافی وجود داشته و به قدری به دامداران طرف قرارداد خود نزدیک باشند که دامداران به آسانی قادر به تحویل شیر در دو نوبت باشند. فاصله مرکز تا دامداران ۳ تا ۱۰ کیلومتر توصیه می‌شود که بستگی به امکانات دامداران دارد.
ساختمان مراکز جمع‌آوری، تجهیزات و کارکنان: ساختمان مرکز جمع‌آوری شیر بایستی به اندازه کافی بهداشتی بوده و از مصالح تأیید شده ساخته شده باشد تا امکان نظافت روزانه آن و جلوگیری از تجمع مگس و سایر حشرات میسر باشد. تجهیزات و امکانات و پرسنل طوری باشد که امکان دریافت شیر در دو وعده را داشته باشد.
بهتر است در هر مرکز، یک کارشناس دامپروری یا صنایع غذایی حضور داشته باشد تا اصول علمی مربوطه را به اجرا بگذارد. تجهیزات شستشو در جا برای نظافت روزانه، وسایل سردکننده و مسیرها و پمپ‌ها و حتی شستشوی بدون دامداران طرف قرارداد حتما باید وجود داشته باشد.
این امر، نقش مهمی در کاهش بار میکروبی شیرخام دارد. در مراکز جمع‌آوری، شیر دامداران باید طبقه بندی شده و آن دسته از دامداران که شیر با کیفیت بالا تولید می‌کنند شناسایی شده و شیر آن‌ها نیز در مخازن جدا دریافت شود.
منبع: ویستا
