با کیفیتترین گیاهان دارویی که منبع مهمی برای درمان و صنعت داروسازی در دنیا مطرح میشوند، در شرایط جغرافیایی منحصر بفرد ایران نیز رشد میکنند.
بر اساس گزارش ایسنا، به گفتهی کارشناسان بخش کشاورزی، محدوده جغرافیایی کشور با توجه به زاویه تابش خورشید، اقلیم و آب و هوای مخصوص در مناطق مختلف این سرزمین، بهترین مکان برای پرورش و کشت باکیفیت ترین گیاهان دارویی در دنیا است و با وجود این پتانسیل بی نظیر،کشور میتواند از این طریق، سهم بزرگی در بازار تجارت جهانی داشته باشد و ارزآوری بالایی را نصیب خود کند.
آذر رفعتی، کارشناس گیاهان دارویی و یکی از اعضای مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی در گفتوگو با ایسنا، در خصوص اهمیت کشت گیاهان دارویی، گفت: در چند دهه اخیر، با مشاهده عوارض جانبی داروهای سنتزی و شیمیایی، تمایل به مصرف گیاهان دارویی روند افزایشی پیدا کرده است، به گونهای که قرن بیست و یکم را میتوان قرن مطالعه و استفاده از گیاهان دارویی نام نهاد.
وی با تاکید بر بهره مندی از متخصصان در کشت و فرآوری صنعتی گیاهان دارویی برای رفع نیاز صنایع دارویی کشور، اظهار کرد: در این راستا ایجاد فرصتهای مناسب سرمایه گذاری جهت تولید بیشتر گیاهان دارویی در بخش کشاورزی حائز اهمیت بوده و لازم است تا در زمینهی فرآوردههای مختلف تولید این گیاهان به خصوص در ایران، تحقیقات گستردهای انجام شود چرا که شرایط جغرافیایی و تنوع آب و هوایی کشور و امکان رویش اکثر گیاهان دارویی در آن، فرصتی طلایی نصیب کشور کرده است تا از آن به بهترین نحو استفاده کند.
وی ادامه داد: کشت گیاهان دارویی و تولید فرآوردههای آنها میتواند به عنوان یک ضرورت ملی و در چارچوب یک برنامه مشخص و جامع، خودکفایی دارویی، اشتغال و توسعه بخش کشاورزی را به دنبال داشته و به عنوان عامل مهمی در ارزآوری برای کشور اثرگذار باشد و از منابع طبیعی تنها به عنوان الگو و مدل به منظور تولید انبوه مواد دارویی در کشت و صنعت بهره برداری کرد.
رفعتی در خصوص جایگاه گیاهان دارویی در زندگی بشر، گفت: هزاران سال است که گیاهان دارویی در طب عامیانه مورد استفاده قرار میگیرد و این امر توسط مدارک به جا مانده از تمدنهای باستان به اثبات رسیده است؛ مردم، گیاهان مختلف را در درجه اول برای تغذیه خود جستجو و مصرف میکردند و با گذشت زمان به خواص درمانی آنها پی بردند و دریافتند که میتوان از گیاهان، برای تسکین درد و معالجه بیماریهای مختلف استفاده کرد.
وی ادامه داد: ارزش گیاهان دارویی در مواد موثره آنها، مانند آلکالوئیدها، روغنهای اساسی، گلیکوزیدها، ساپونینها، رزینها و … نهفته است، اما نحوه استفاده در داروهای رسمی تا حدودی متفاوت است؛ با توجه به اینکه ترکیبات شیمیایی گیاهان دارویی پس از چیدن، خشک شدن و ترکیب با حلالهای مختلف، میتواند به میزان قابل توجهی تغییر کند و تعیین دقیق غلظت مواد فعال دشوار است، لذا استفاده مفید و موثر از گیاهان دارویی توسط مردم نباید زیاد خودسرانه و بدون اطلاعات لازم انجام گیرد.
این کارشناس گیاهان دارویی در خصوص جایگاه مصرف و کشت گیاهان دارویی در دنیای کنونی، گفت: بر اساس دادههای بهداشت جهانی، ۸۰ درصد مردم کشورهای توسعه نیافته برای درمان بیماریها از داروهای سنتی و گیاهان دارویی استفاده میکنند که این میزان در کشورهای آسیایی، خاور میانه و آفریقا تا ۶۵ درصد نیز میرسد، ولی در کشورهای پیشرفته، استفاده از این گیاهان، کمتر بوده و در کشورهایی چون آلمان به میزان ۴۰ تا ۵۰ درصد، در آمریکا ۴۲ درصد، در استرالیا ۴۸ درصد و در فرانسه نیز ۴۹ درصد تخمین زده میشود.
وی متذکر شد: با این حال، مهمترین مراکز تجاری گیاهان دارویی در آلمان، آمریکا، ژاپن و انگلیس واقع شده است و سازمان بهداشت جهانی نیز پیش بینی کرده که درمان با گیاهان دارویی در سالهای آینده در سراسر جهان افزایش خواهد یافت.
وی با بیان اینکه یک چهارم واردات گیاهان دارویی در تجارت جهانی از آن اروپا است، افزود: حجم مبادلات جهانی گیاهان دارویی در دهه اخیر به ۲۰۰ میلیارد دلار رسیده که انتظار میرود، ارزش صادرات گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ به رقمی معادل پنج تریلیون دلار برسد.
وی ادامه داد: کشورهای چین، هند، ایالات متحده آمریکا، کره جنوبی، سنگاپور و آلمان، بیشترین صادرکننده گیاهان دارویی و معطر را در جهان شامل میشوند.
وی با بیان اینکه ایران از یک شرایط اکولوژیکی خاصی برخوردار است، گفت: از ۱۳ اقلیم شناخته شده در جهان، ۱۱ اقلیم در ایران وجود دارد که شامل برخورداری از ۳۰۰ روز آفتابی در سال، اختلاف دمای ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتی گراد میان سردترین و گرمترین نقطه در کشور و…بوده و زمینه رشد و نمو گیاهان وحشی و دارویی را در کشور مساعد کرده است؛ این امر، کشور را در زمـره مسـتعدترین کشورهای جهان برای تولید گیاهان دارویی قرار داده که علاوه بر درآمد ارزی، زمینه را برای اشتغال نیز فراهم میکند.
سالانه ۱۳۰ میلیون تُن گیاهان دارویی در جهان خرید و فروش میشود اما سهم ایران بنا به موارد و مشکلات مختلفی، از تجارت جهانی گیاهان دارویی بسیار اندک و کمتر از دو درصد است.
رفعتی در تشریح دلایل عدم پیشرفت کشور در حوزه تجارت گیاهان دارویی با وجود داشتن شرایط مناسب جغرافیایی، گفت: با توجه به پتانسیلهای بالای کشور در زمینه تولیدات گیاهان دارویی، یکی از مشکلات اصلی در این خصوص، نبود”برند” است؛ این درحالی است که در سایر کشورها از گیاهان داخلی ما برند میسازند و با هزینهای دو برابر صادر میکنند.
وی ادامه داد: عدم بسته بندی مناسب گیاه در طول فرآیند توزیع و حمل و نقل و صادرات گیاهان دارویی باعث کاهش کیفیت گیاهان دارویی ایران در مقایسه با تولیدات سایر کشورها شده و از دست دادن بازارهای سودآور و پویای جهانی را برای کشور به همراه دارد.
وی عدم شناخت کافی مسئولان از قابلیتهای صنعت گیاهان دارویی را یکی از مهم ترین مشکلات توسعه صنعت گیاهان دارویی در کشور دانست و گفت: بی توجهی به صنعت گیاهان دارویی به گونهای است که گیاهان خام دارویی به کشورهای دیگر صادر شده و سپس به صورت محصولات فرآوری شده و داروهای گیاهی به کشور وارد میشود، در حالی که قانونمند و ضابطه مند کردن نحوه تولید و عرضه گیاهان دارویی میتواند برای کشور ارزآوری مناسبی را داشته باشد.
این کارشناس گیاهان دارویی با بیان اینکه بررسیها نشان میدهند، بخش عمدهی صادرات امارات متحده عربی، مربوط به بسته بندی محصولات ایرانی است، اظهار کرد: اکنون نیز بازار خوبی در امارات ایجاد شده است، به خصوص که کشورهای آفریقایی اکثرا مواد طبیعی مورد نیاز خود را از این کشور تامین میکنند.
بانک ژنی که مختص گیاهان دارویی باشد و خصوصیات دارویی گیاهان از قبیل نوع و مقدار مواد مؤثره، شیوه استخراج و … در آن ثبت شده باشد، وجود ندارد؛ در حالی که وجود این اطلاعات یکی از لوازم اصلی تحقیقات در این مقوله است.