ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻮان ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﭼﻪ توان اکولوژیکی و ﭼﻪ ﺗﻮان اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن، ﻋﺒﺎرت از ﺑﺮآورد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻤﮑﻦ اﻧﺴﺎن از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺮای ﮐﺎرﺑﺮیﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی، ﻣﺮﺗﻌﺪاری، ﺟﻨﮕﻠﺪاری، ﭘﺎرﮐﺪاری(ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺗﻮرﯾﺴﻢ)، آﺑﺰیﭘﺮوری، اﻣﻮر ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮی، ﺻﻨﻌﺘﯽ و روﺳﺘﺎﯾﯽ در ﭼﺎرﭼﻮب اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎی ﮐﺸﺎورزی، ﺻﻨﻌﺖ، ﺧﺪﻣﺎت و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ اﺳﺖ.
ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ توان اﮐﻮﻟﻮژیکی در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ به اﺳﺘﺜﻨﺎی آب ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮای ﺑﻬﺮه‌وری و ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از آﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮاغ آنﻫﺎ رود.
اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻤﮑﻦ اﻧﺴﺎن از ﺳﺮزﻣﯿﻦ، در واﻗﻊ ﺑﻬﺮهﺟﻮﯾﯽ از ﺗﮏ ﺗﮏ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺴﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﺪارد، ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺪاﺧﻞ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﻫﻤﻪ ﻣﯽﺷﻮد.
ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﻮان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﺎزﮔﺎری اﻧﻮاع ﮐﺎرﺑﺮیﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮان ﻣﻨﺎﻃﻖ، اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﯾﺠﺎد ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آنﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ.
ﭘﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻮان ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﺮ ﮐﺎرﺑﺮی ﺑﯽﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. در واﻗﻊ، ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﻫﺪف از اﯾﻦ ﻧﻮع ارزﯾﺎﺑﯽ، ﺗﻼش در ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ اﺳﺖ.
اﻫﻤﯿﺖ ارزﯾﺎﺑﯽ توان اکولوژیکی ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﮐﺎرﺑﺮی ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ (ﺣﺘﯽ در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز اﻗﺘﺼﺎدی- اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آن ﮐﺎرﺑﺮی) اﺟﺮای آن ﻃﺮح ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد، ﺑﻠﮑﻪ، ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﯿﻂ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آورد. یکﺳﺎﻣﺎﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ واﺣﺪﻫﺎی زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ را ﺑﺮ اﺳﺎس اﻣﺘﯿﺎزات ﮐﺴﺐ ﺷﺪه ﺑﺎ داﻣﻨﻪ دﻟﺨﻮاه ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﮐﺮده و ﻧﻘﺸﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﺎرﺑﺮی را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ.
ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺘﻬﺒﺎن ﺟﺰو آن دﺳﺘﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺸﻮر بوده ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی آن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﮐﺸﺎورزی اﺳﺘﻮار اﺳﺖ.
در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﺎورزی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ(AHP) ارزﯾﺎﺑﯽ ﮔﺮدد و در اﻧﺘﻬﺎ، ﻻﯾﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و ﻻﯾﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ ﺗﻮان ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮی اراﺿﯽ ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮد.
در این پژوهش، ﺑﺮای ﺳﻨﺠﺶ دﻗﯿﻖ ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ از روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ- ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه است.
ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی ﭼﻨﺪ ﻣﻌﯿﺎره ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺎرﺑﺮدی دارد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺘﻬﺒﺎن دارای ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻣﮑﺎن ﮐﺸﺎورزی وﺟﻮد ﻧﺪارد، ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮﮔﯿﺮی ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻗﺴﻤﺖ ﯾﺎد ﺷﺪه اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ۷۷ درﺻﺪ از ﻣﺴﺎﺣﺖ اراﺿﯽ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺘﻬﺒﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﮑﺎنﮔﺰﯾﻨﯽ ﮐﺎرﺑﺮیﻫﺎ، در وﺿﻌﯿﺖ اﯾﺪه آل ﻗﺮار دارد و ﺗﻨﻬﺎ ۲۳ درﺻﺪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه از آن، ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮی اراﺿﯽ و ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ.
ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﺤﺪوده ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ۱۹ درﺻﺪ اراﺿﯽ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن در ﻃﯿﻒ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﻟﺤﺎظ ﮐﺸﺎورزی ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ، ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ۳۰۸ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ از ﮐﺎرﺑﺮی ﮐﺸﺎورزی ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺘﻬﺒﺎن ﺑﺎ ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮏ آن ﻣﻐﺎﯾﺮ است.
اﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ۵۰ درﺻﺪ بوده و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن، دارای ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪی از ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ اﺳﺖ. در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاری و ﺗﻮﻗﻒ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻓﻘﯽ ﺷﻬﺮ در اراﺿﯽ ﮐﺸﺎورزی ﭘﯿﺮاﻣﻮن، ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﺸﺖ و ﮐﺎرﺑﺮی ﮐﺸﺎورزی در ﺟﻬﺖ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن، اﯾﺠﺎد ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی، اﯾﺠﺎد ﮐﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت ﻓﺮآوردهﻫﺎی اﻧﺠﯿﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺑﺎﺳﺎزی، اﯾﺠﺎد ﺗﺸﮑﻞﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪی اﻧﺠﯿﺮﮐﺎران و ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﺸﮑﻞﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد، ﺑﺮﮔﺰاری ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﺮای ﮐﺸﺎورزان در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ذﺧﯿﺮه آب و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻣﻬﺎﺟﺮتﻫﺎی ﺑﯽروﯾﻪ روﺳﺘﺎﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﺣﺎﺷﯿﻪای ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﮐﺸﺎورزی در ﻣﮑﺎنﻫﺎی دارای ﺗﻮان ﮐﻤﮏ و از تخرﯾﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اراﺿﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی کرد.
منبع:
خلیلی، سروش. سلطانی نژاد، حمید و جمیله توکلی نیا(۱۳۹۷)؛ ارزیابی توان اکولوژیک کشاورزی شهرستان استهبان. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره ۲-۵۰، شماره دوم.
گردشگری کشاورزی فرصتی برای افزایش درآمد روستاییان
نشانه‌های جغرافیایی ترکیه/ زیتون جِملیک در فهرست اعتباربخشی اتحادیه اروپا
