اقتصاد دایره‌‌ای چیست؟/ تولید انبوه زباله در دنیا باید کم شود

بر اساس آخرین گزارش « What a Waste 2 » منتشر شده توسط بانک جهانی در سال 2018، 2.01 میلیارد تن زباله در سطح جهانی تولید شده است. این مقدار تقریباً اندازه‌ای را نشان می‌دهد که می تواند هشتصدهزار استخر المپیک را پر کند.

حدود 20 درصد از زباله‌های تولید شده مجدداً به زنجیره ارزش وارد می‌شود، در حالی که مقدار زیادی بیش از 70 درصد بدون استفاده دفن می‌شود.

هنگامی که محاسبه بر اساس راهنمای «ضرایب تبدیل حجم به وزن در زباله جامد» آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا (EPA) انجام می‌شود، هر سال به مساحتی حداقل دو برابر جزیره تووالو برای زباله‌های مورد نیاز است.

جهان ما در حال حاضر منطق‌ ای به اندازه دو جزیره مانند جزیره تووالو را که خود در نتیجه مشکل جهانی، تغییرات اقلیمی و افزایش آب دریا در خطر است، هر ساله به هدر می‌دهد. با این حال، سالانه میلیون‌ها تن زباله، از پلاستیک گرفته تا زباله‌های الکترونیکی، به کشورهایی ارسال می‌شود که زیرساخت‌های کافی ندارند.

به گزارش دیلی‌صباح، پیش‌بینی می‌شود جمعیت جهان که در حال حاضر 7.8 میلیارد نفر است، در مدت مشابه با 35 درصد افزایش به 10 میلیارد نفر برسد. این رقم نشان می‌دهد که مصرف فردی بیش از دو برابر افزایش خواهد یافت.

بر اساس ارزیابی‌های سازمان کشاورزی و غذای سازمان ملل، یک سوم مواد غذایی تولید شده در جهان از بین می‌رود و طبق برنامه جهانی غذا (WFP)، اندازه این بخش تلف شده به اندازه‌ای است که می‌تواند چهار برابر جمعیت گرسنه‌ی جهان را تغذیه کند.

شرایط تاثیر و تعداد بر اساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی در سال 2021 با عنوان «تلفات و خسارات اقتصادی ناشی از آب و هوا، »، تعداد بلایای طبیعی در 50 سال گذشته دو برابر شده است و در نتیجه این بلایا، 115 نفر هر روز جان خود را از دست دادند و هزاران نفر از آنها با فقر مبارزه کردند.

کتابی با عنوان «محدودیت‌های رشد» در سال 1972 منتشر شد که اشاره می‌کند اگر منابع ما محدود و مصرف زیاد باشد، در آینده‌ای نه چندان دور، مشکلات بزرگی وجود خواهد داشت که باعث می‌شود صداهایی برای تعادل اکولوژیکی شنیده شود.

به همین منظور، تغییر از مدل خطی مبتنی بر ادراک «خرید-استفاده-دفع» که عامل اصلی تقریباً همه انواع زوال زیست محیطی است، مانند بحران آب و هوا و سایر اشکال تخریب محیط زیست، به مداری مانند «خرید در حد نیاز، استفاده، تعمیر، تجدید و بازیافت» ضروری است.

در این مرحله، این مدل اقتصاد چرخه‌ای، با الهام از طبیعت، نمونه خوبی است که در آن، مواد حیاتی اساسی در یک چرخه پیوسته نگهداری می‌شوند در حالی که سایر عناصر به طور طبیعی تبدیل به زیستی می‌شوند و تقریباً هیچ ضرری در پایان وجود ندارد.

رویکرد الهام گرفته از طبیعت اقتصاد دایره‌ای، به جای درک مبتنی بر استفاده و مصرف ناخودآگاه منابع طبیعی در اقتصاد خطی، حفاظت از ارزش‌های محصول، منابع و افزایش عمر مواد و محصولات موجود تا حد امکان است.

همانطور که در چرخه‌ی آب یا کربن، هیچ زباله‌ای در خود طبیعت تولید نمی‌شود. خروجی‌ هم که توسط یک موجود زنده استفاده نشده و یا زباله تلقی نمی‌شود، برای رفع نیازهای اولیه موجود زنده دیگر قابل استفاده است.

به طور مشابه، رویکرد اقتصاد دایره‌ای، رویکردی الهام گرفته از طبیعت با این جنبه است که به جای تولید بیشتر، استفاده از آنچه مورد نیاز است یا آنچه تولید شده است به طور مؤثرتر و کارآمدتر تشویق می‌کند.

البته مدل اقتصاد دایره ‌ای را نباید تنها بازیافت توصیف کرد. این رویکردی است که بر انرژی پاک، قابلیت استفاده مجدد، قابلیت تعمیر و دوام تمرکز دارد. بنابراین، استفاده از منابع را با شامل فرآیندهایی مانند اشتراک گذاری، اجاره، استفاده مجدد، تعمیر و بازیافت محصولات به حداکثر می‌رساند.

زباله صفر

در اصطلاح امروزی، اقتصاد دایره‌ای را می توان به عنوان رویکردی مبتنی بر زباله صفر تعریف کرد که زباله ایجاد نمی‌کند. به عبارت دیگر، می‌توان آن را به عنوان یک رویکرد جدید بیان کرد که در آن رشد اقتصادی از استفاده از منابع جدا می‌شود.

در اقتصاد با رویکرد دایره‌ای، زباله‌ها به‌جای ذخیره یا دفن در زمین، به طرق مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند و به نوعی ماده خام تبدیل می‌شوند. چراکه به گفته‌ی «فردریک آ. تالبوت»،ضایعات فقط یک ماده‌ی خام هستند که در مکان نامناسب رها شده‌اند.

به این ترتیب، تخریب ناشی از فعالیت‌های معدنی با جایگزینی زباله به جای منابع طبیعی کاهش می‌یابد. به طور مشابه، مزایای زیست محیطی و اقتصادی چند وجهی با به حداقل رساندن هزینه‌های مدیریت زباله با استفاده از زباله به عنوان ماده خام و منبع انرژی به جای دفع توسط ذخیره‌سازی به دست می‌آید.

آیا اقتصاد دایره‌ای موفق بوده است؟

شیوه‌های اقتصاد دایره‌ای نیز بر اساس اشتغال و سود اقتصادی با مزایای قابل توجهی ظاهر می‌شوند. بر اساس مطالعه‌ای به نام «استعدادها برای آینده‌ای سبزتر» که توسط سازمان بین‌المللی کار (ILO) در سال 2019 انجام شد، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، حدود 7 تا 8 میلیون افزایش اشتغال خالص در مقیاس جهانی وجود داشته باشد.

گذار به اقتصاد دورانی در چارچوب دستاوردهای اقتصادی، تخمین زده می‌شود که گذار از ساختار خطی به یک سیستم چرخه‌ای دارای پتانسیل رشد اقتصادی 4.5 تریلیون دلاری در سطح جهانی تا سال 2030 است.

با وجود همه این جنبه های مثبت، مسافت طی شده در زمینه چرخه در مقیاس جهانی کافی به نظر نمی‌رسد. بر اساس گزارش‌های «شکاف دایره‌ای» که از سال 2017 به‌طور دوره‌ای در مقیاس جهانی تهیه شده است، نرخ چرخه‌ای جهان ما تنها 8.6 درصد است. در گزارش 2022 تاکید شد که استخراج مواد خام همچنان افزایش تصاعدی را نشان می‌دهد و استخراج مواد خام که در 50 سال گذشته چهار برابر شده است، در اواسط قرن به 170 میلیارد تن خواهد رسید.

اهمیت ابزارهای پیاده‌سازی اقتصاد دایره‌ای در این زمینه مورد تاکید قرار گرفته است. این گزارش همچنین این یافته را به اشتراک می‌گذارد که هدف 17 درصد دایره‌ای تا سال 2030 برای بخش‌هایی با پتانسیل تغییر بالا نیز ممکن به نظر می‌رسد.

رویکرد ترکیه به اقتصاد دایره‌ای

درهای تغییر و تحول در این جهت در ترکیه با عضویت در توافقنامه پاریس باز شد که هدف آن محدود کردن افزایش دمای جهانی به 1.5 درجه سانتیگراد (2.7 درجه فارنهایت) نسبت به دوره ماقبل صنعتی است.

پس از آن، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور، در هفتاد و ششمین سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل، هدف کربن خنثی را برای سال 2053 به افکار عمومی جهان اعلام کرد و در این چارچوب، «حرکت توسعه سبز» اعلام شد.

جنبش زباله‌ی صفر نیز تحت نظارت امینه اردوغان اجرا شده است. این پروژه، نمونه جهانی ترکیه برای جلوگیری از ضایعات است که شامل استفاده از ضایعات به عنوان مواد خام جایگزین در صنعت، سیستم بازگشت سپرده برای بسته بندی نوشیدنی و برنامه برچسب ملی زیست محیطی است که ردپای زیست محیطی محصولات و خدمات را کاهش می‌دهد.

فعالیت‌های تولید پاک و فعالیت‌های همزیستی صنعتی در صنعت که در چارچوب اصل بهره‌وری منابع انجام می‌شوند نیز از جمله اقدامات خوب اقتصاد دایره‌ای این کشور هستند.

علاوه بر این، مراحلی مانند حمل‌و‌نقل دوچرخه، بسیج عایق در ساختمان‌ها و درخواست‌های گواهی هویت انرژی که در سایر حوزه‌های موضوعی، به ویژه بهره‌وری منابع و انرژی و الزام به برداشت آب باران برای سازه‌های ساخته شده در زمینی به مساحت بیش از 2000 متر مربع، نشان می‌دهد که اقتصاد دایره‌ای نه تنها در یک حوزه مانند زباله استفاده می‌شود، بلکه می‌تواند به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار گیرد.