انتخاب درست از میان انواع بذر برای کشت اهمیت فراوان دارد، بذرهای بومی، گرده‌افشانی باز، هیبریدی، ارگانیک و GMO نیاز به شناخت دارند که در ادامه به معرفی آن‌ها از نظر منشا و عملکرد می‌پردازیم:
طبقه‌بندی دانه‌ها از نظر تولیدمثل
گرده‌افشانی
دانه‌های گرده افشانی از گیاه مادر می‌آیند و به طور طبیعی با نیروهای طبیعت مانند گرده‌افشان‌ها، حشرات و باد پخش می‌شوند، دانه‌های بومی نیز با گرده‌افشانی باز پراکنده می‌شوند.
بذرهای گرده افشانی باز که برای سه نسل یا بیشتر نگهداری می‌شوند، به عنوان دانه‌های بومی شناخته می‌شوند. این بذرها از سالم‌ترین گیاهان با مطلوب‌ترین صفات انتخاب شده‌اند تا خواص متمایزی مانند طعم عالی، عملکرد زیاد، میوه‌های زیاد، یا رنگ و بصری خاص به دست آورند.
دانه‌های بومی
بسیاری از منابع، دانه‌های بومی را به عنوان رقمی که در دوره‌های قبلی تاریخ بشر رشد کرده است و معمولاً در کشاورزی تجاری یا در مقیاس بزرگ کشت نمی‌شود، تعریف می‌کنند، این دانه‌ها مانند نقشه‌های ژنتیکی گذشته هستند.
ارگانیک یا آلی
دانه‌های ارگانیک بذرهایی هستند که بدون آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها یا هر ماده شیمیایی که به عنوان ارگانیک ذکر نشده است، رشد می‌کنند.
هیبریدی
از انواع بذر ، بذرهای هیبریدی به عنوان ارقامی هستند که توسط تعامل و دستکاری انسان تولید می‌شوند، هیبرید تلاقی بین دو یا چند گیاه همخون نامرتبط است که نسلی ناپایدار تولید می‌کند، به این معنی که در طبیعت، این دو گیاه می‌توانند با هم زاد و ولد کنند، اما معمولاً چنین نیستند و مشارکت انسان به این روند کمک می‌کند.
هیبریدها اصلاح ژنتیکی نشده‌اند و هیچ مشکل زیست محیطی یا بهداشتی ندارند. کشاورزی مدرن بر اساس استفاده از هیبریدها برای یکنواختی و بهره‌وری آن‌ها ساخته شده است.
امکان یافتن بذرهای هیبریدی در طبیعت وجود دارد. هیبریدهای طبیعی زمانی اتفاق می‌افتند که زنبورها دو گیاه مختلف را گرده افشانی کنند. دانه‌های گرده افشانی متقاطع بهترین صفات را از هر دو والد به ارث می‌برند، مانند مقاومت در برابر بیماری و عملکرد بالاتر، که باعث افزایش بازارپسندی می‌شود.
دانه‌های هیبرید کاملاً بی‌خطر و ارگانیک هستند تا زمانی که والدین آن‌ها نیز به صورت ارگانیک بزرگ شده باشند و با هیچ چیزی درمان نشده باشند.
نکته
اگر کشاورزان فقط گونه‌های هیبریدی را خریداری کرده و رشد دهند، ارقام بومی به کاهش خود ادامه می‌دهند و در نهایت منجر به انقراض می‌شوند، گیاهان بومی ساده‌ترین راه برای نجات دانه‌ها هستند.
دانه‌های پلت شده
از انواع بذر، دانه‌های پلت‌شده هستند چراکه برخی از دانه‌های سبزیجات و گل‌ها (مانند دانه‌های هویج) به قدری ریز هستند که شرکت‌های تولیدکننده بذر، آن‌ها را با یک ماده بی‌اثر مانند نشاسته یا خاک رس ارائه می‌دهند.
این نوع دانه‌های هیبریدی یا ارگانیک به دانه‌های پلت شده معروف هستند. دانه‌های پلت‌شده بزرگ‌تر و سنگین‌تر از انواع معمولی دانه‌ها هستند و احتمال گم شدن یا وزش آن‌ها در باد را کاهش می‌دهد.
برخی از دانه‌های پلت شده نیز برای محافظت در برابر بیماری‌های خاک با قارچ‌کش‌ها درمان می‌شوند. آن‌ها معمولاً گرانتر از بذرهای معمولی هستند و کاشت آن‌ها ساده‌تر است.
GMO یا تراریخته
GMOها بذرهایی هستند که ژنوم آن‌ها (مواد ژنتیکی) توسط تکنیک‌های مهندسی ژنتیک تغییر یافته است. این فرآیند شامل جهش، درج یا حذف ژن‌ها برای ایجاد ارگانیسمی با ویژگی‌های مطلوب است.
طبقه‌بندی دانه‌ها بر اساس عملکرد
بذرهای زراعی: بذر گیاهانی که برای مصرف انسان، خوراک دام یا اهداف صنعتی کشت می‌شوند، مانند غلات (گندم، برنج)، حبوبات (لوبیا، عدس) و دانه‌های روغنی (لوبیا سویا، آفتابگردان).
دانه‌های زینتی: دانه‌های گیاهانی که برای اهداف تزئینی رشد می‌کنند، از جمله گل‌ها و درختان زینتی.
بذور پوششی: بذر گونه‌های گیاهی خاص که برای پوشش و محافظت از خاک، بهبود حاصلخیزی و جلوگیری از فرسایش استفاده می‌شود.
بذر کود سبز: بذر گیاهانی که برای افزودن مواد مغذی به خاک در هنگام شخم زدن در زیر کشت می‌شوند و کیفیت خاک را بهبود می‌بخشد.
اجزای دانه
دانه جزء اساسی هر گیاهی است. تخمک‌ها پس از لقاح به دانه تبدیل می‌شوند. یک دانه از پوشش دانه و جنین تشکیل شده است. جنین از یک ریشه، یک محور جنینی و یک یا دو لپه تشکیل شده است.
دانه‌ای که در داخل میوه یافت می‌شود پس از کاشتن به گیاه جدیدی تبدیل می‌شود. از این رو، دانه مهم‌ترین بخش گیاه است.
ساختار یک دانه تک لپه‌ای
یک دانه تک لپه‌ای همانطور که از نامش پیداست فقط یک لپه دارد. تنها یک لایه بیرونی از پوشش دانه وجود دارد. یک دانه دارای قسمت‌های زیر است:
پوشش بذر: در بذر غلاتی مانند ذرت، پوسته بذر غشایی است و به طور کلی با دیواره میوه به نام Hull ذوب می‌شود.
آندوسپرم: آندوسپرم حجیم است و غذا را ذخیره می‌کند. به طور کلی دانه‌های تک لپه‌ای آندوسپرمی هستند اما برخی مانند ارکیده غیرآندوسپرمی هستند.
لایه آلورون: پوشش بیرونی آندوسپرم جنین را توسط یک لایه پروتئینی به نام لایه آلورون جدا می‌کند.
جنین: جنین کوچک است و در یک شیار در انتهای آندوسپرم قرار دارد.
Scutellum: این یک لپه بزرگ و سپر شکل است.
محور جنینی: ساقه و ریشه دو انتها هستند.
ساختار یک دانه دو لپه‌ای
بر خلاف دانه تک لپه‌ای، دانه دو لپه‌ای همانطور که از نامش پیداست دارای دو لپه بوده و دارای قسمت‌های زیر هست:
پوشش دانه: بیرونی‌ترین پوشش دانه است. پوسته بذر دارای دو لایه بیضه بیرونی و تگمن داخلی است.
هیلوم: هیلوم زخمی روی پوسته بذر است که از طریق آن دانه در حال رشد به میوه چسبیده است.
میکروپیل: منافذ کوچکی است که در بالای ناف وجود دارد.
جنین: از یک محور جنینی و دو لپه تشکیل شده است.
لپه‌ها: اغلب گوشتی و پر از مواد غذایی ذخیره هستند.
ریشه و ساقه: در دو انتهای محور جنینی وجود دارند.
آندوسپرم: در برخی از دانه‌ها مانند کرچک، آندوسپرمی که در نتیجه لقاح مضاعف ایجاد می‌شود، یک بافت ذخیره‌کننده غذا است. در گیاهانی مانند لوبیا و نخود، آندوسپرم در دانه بالغ وجود ندارد. آن‌ها به عنوان غیرآندوسپرم شناخته می‌شوند.
انواع بذرهای بالغ کدامند؟
غیر آلبومین: این دانه‌ها حاوی آندوسپرم باقیمانده برای ذخیره غذا نیستند. مثال: نخود، بادام زمینی.
آلبومین: این دانه‌ها از یک آندوسپرم تشکیل شده‌اند تا به عنوان ذخیره غذا عمل کنند. مثال: گندم، ذرت.
کدام قسمت از دانه برای محافظت از دانه استفاده می‌شود؟
دانه گیاه دارای سه قسمت است که عبارتند از پوشش بذر، آندوسپرم و جنین. پوشش بذر دانه را از آسیب فیزیکی، مکانیکی، دما و آب محافظت می‌کند.
لپه یک برگ جنینی است که در بذر یک گیاه وجود دارد. جنین از بافت‌های پیش‌ساز قسمت‌های مختلف گیاهان تشکیل شده است.
کدام میکروارگانیسم، دانه را از بین می‌برد؟
شایع‌ترین میکروارگانیسمی که دانه را از بین می‌برد قارچ‌ها هستند. اگر رطوبت بذر بیشتر باشد باعث رشد قارچ در بذر می‌شود. قارچ می‌تواند قبل از بیرون آمدن از خاک به دانه‌ها آسیب برساند، باعث پوسیدگی بذر می‌شود.
کدام برگ گیاه برای محافظت از دانه در برابر حشرات استفاده می‌شود؟
از برگ گیاه چریش برای دفاع از بذر در برابر حشرات استفاده می‌شود. حاوی ترکیبات مختلفی است که به عنوان حشره‌کش عمل می‌کنند. به عنوان مثال، یکی از اجزای چریش، آزادیراکتین، دگرگونی لارو حشرات را قطع می‌کند. یکی دیگر از اجزای چریش، سالنین، به عنوان دافع حشرات عمل می‌کند.
بذر حاوی جنینی است که در شرایط بهینه رشد می‌کند و تبدیل به گیاهچه می‌شود. آندوسپرم درون دانه‌ها به رشدونمو جنین کمک می‌کند. دارای نشاسته به عنوان غذای ذخیره شده است که امکان رشد سریع جنین را فراهم کرده و همچنین روغن را ذخیره می‌کند.
منبع
