بیماری برق‌زدگی(بلایت آسکوکیتای) یا لکه سیاه نوعی بیماری قارچی معروف است و عامل آن قارچ آسکوکیتا(Ascochyta rabiei، Didymella rabiei) است که در محصولات باغی مشاهده می‌شود.
میزبان اصلی این قارچ بیشتر حبوبات، خصوصا انواع ارقام نخود و نخودفرنگی هستند که در مزارع و باغ‌ها، این قارچ می‌تواند عامل بیماری لکه سیاه در گیاهان زراعی و علف‌های هرز شامل: لوبیا، سویا، باقلا، لوبیا چشم بلبلی، ماش، ماشک، عدس، یونجه، شبدر، خیار، کدو، خربزه، چغندر، جو، ذرت، برنج، سورگوم، توتون و یک سری علف‌های هرز مزارع نخود شامل سلمک، گل دکمه‌ای، تاج خروس، خرفه، خردل وحشی، یولاف وحشی، علف هفت‌بند، تاج‌ریزی، پنیرک، جغجغک، قلیانک، پیچک و بارهنگ باشد و باعث آسیب‌های جدی و خسارت صددرصدی به این گیاهان خصوصا قبل از گلدهی می‌شود.
این بیماری در بسیاری از مناطق زیر کشت حبوبات در کشور مشاهده شده است. مزرعه‌داران و کشاورزان منطقه دریاچه زریوار مریوان در استان کردستان، شبستر و خسروشهر در استان آذربایجان شرقی، سرو، بوکان و شاهین‌دژ در استان آذربایجان غربی، مشهد در خراسان رضوی و استان‌های ایلام و فارس بیشترین خسارت محصولات باغی و کشاورزی را هرساله در کشت بهاره و بیشتر در کشت پاییزه مشاهده می‌کنند.
به شما توصیه می‌کنیم، برای آشنایی بیشتر با این بیماری و روش درمان آن تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
علائم بیماری برق زدگی در حبوبات
میزان بالای رطوبت منطقه و رطوبت بالا درسطح برگ، شرایط مورد نیاز برای شیوع بیماری لکه سیاه را فراهم می‌کنند. قارچ می‌تواند در دامنه وسیعی از دما (۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد) رشد کند، اما رشد مطلوب قارچ بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است.
در صورت مساعد بودن شرایط، چرخه آلودگی می‌تواند در طول فصل رشد چندین بار رخ دهد. این قارچ پس از گذشت فصل زمستان، دوام خود را فقط در سطح خاک می‌تواند حفظ کند و در اعماق دیگرخاک (۱۰، ۲۰، ۳۰ و ۴۰ سانتیمتری) دوام نمی‌آورد.
بیماری برق‌زدگی حبوبات و بخصوص همه ارقام نخود، ابتدا در گیاهان مسن‌تر به صورت لکه‌های آبسوخته، رنگ پریده و کمرنگ روی برگ‌ها ظاهر می‌شوند. لکه‌های آبسوخته روی برگ‌ها، ساقه‌ها یا غلاف‌ها گسترش پیدا کرده و به رنگ قهوه‌ای تغییر می‌کنند.
سپس حلقه‌های متحدالمرکز تیره روی برگ‌ها مشاهده می‌شوند. در ادامه، بیماری روی تمام اندام‌های هوایی گیاه انتشار یافته و باعث تخریب شدید برگ‌ها و ساقه می‌شوند. اگر شرایط برای تکثیر و رشد اسپور قارچ‌ها مطلوب باشد، قارچ تولید اسپور می‌کند که بوسیله باران و باد گاهی اوقات تا مسافت چند کیلومتری می‌تواند انتشار یافته و مناطق بیشتری را آلوده نماید.
بطور معمول در سطح مزرعه، گیاهان دچار بیماری نسبت به گیاهان سالم براحتی تشخیص داده می‌شوند. اما مشکل اصلی میزان آلوده شدن بذرها است که این بذرهای آلوده باعث از بین بردن گیاهچه‌های کوچک در همان مراحل ابتدایی رشد در مزارع و باغات می‌شوند.
اگر از بذرهای آلوده برای کشت استفاده شده باشد، روی بافت‌های نزدیک خاک، زخم‌های قهوه‌ای رنگ قابل روئیت است. بذرهای آلوده به بیماری ممکن است بیماری را به گیاهچه‌ها منتقل کنند و باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای تیره در قاعده ساقه شوند.
وقوع آلودگی در زمان گلدهی و رشد گیاه باعث ایجاد لکه‌های پراکنده و کوچک روی برگ‌های جوان می شود. با مساعد بودن شرایط لکه‌ها توسعه یافته، به هم متصل‌شده و باعث ایجاد سوختگی شدید در برگ‌ها می شود. لکه‌های مدور تا بیضی در مرکز دارای رنگی روشن‌تر از حاشیه خود هستند.
به طور معمول، روی ساقه نیز زخم‌هایی به اندازه ٣ الی ۴ سانتی مترایجاد شده که موجب شکسته شدن ساقه می‌شود. در موارد شدید، این لکه‌ها دور ساقه را احاطه کرده و در نهایت در هوای نامساعد باعث شکسته شدن ساقه می‌شوند.
لکه‌های غلاف از لحاظ ظاهری شبیه لکه‌های روی برگ هستند. گیاهان ممکن است به طور کامل دچار سوختگی شده و به صورت دایره‌های قهوه‌ای سوخته در مزرعه قابل مشاهده باشند.
درمان و کنترل بیماری برق زدگی در حبوبات
- چنانچه در مزرعه یا باغ شما آلودگی به این قارچ مشاهده شد، بهترین راه برای کنترل این بیماری استفاده از قارچ‌کش‌های تیابندازول ۶۰% (تکتو) به میزان ۵ در هزار و یا مانکوزب ۸۰٪ (دیتان ام-۴۵) به میزان ۵ در هزار به صورت ضدعفونی بذرها قبل از کاشت یا سمپاشی بوته‌های جوان به خصوص بعد از هر بارندگی با فاصله ۱۰ روز استفاده کرد.
- برداشت هر چه زودتر محصولات را شروع کنید تا از اثرات شدید بیماری بر عملکرد محصول جلوگیری کرده باشید.
- دقت کنید که از کشت متراکم اجتناب کنید، بهتر است کشت محصول خود را در سال بعد به صورت تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان در نظر بگیرید.
- در مزارع حبوبات و انواع محصولات زراعی بهتر است، ابتدا از انواع قارچ‌کش‌ها و محلول‌هایی مانند بردوفیکس استفاده نمایید.
- ابتدا ضدعفونی بذر قبل از کاشت با نسبت ١۰ در هزار انجام دهید. سپسضدعفونی خاک بعد از کاشت با نسبت ١۰ در هزار و سم پاشی با نسبت ۵ در هزار در هنگام باز شدن برگ‌های جوان و همینطور سم پاشی با نسبت ۵ در هزار قبل از گلدهی وبعد از گلدهی را بعنوان درمان اصلی انتخاب نمایید.
- همچنین در مرحله کاشت، بذرها را عمیق یعنی حدود ١۵ سانتی‌متر بکارید. حتما شخم‌زنی را بصورت عمیق و یکدست انجام دهید. شخم بقایای گیاهی بعد از برداشت محصول کمک می کند تا از اینگونه آفات و بیماری‌ها، مزرعه و باغ شما در امان بماند.
- اگر در مرحله احداث باغ یا اولین کاشت در مزرعه خود هستید به شما توصیه می‌کنیم که رعایت اصول بهداشتی در مزرعه، به عنوان مثال شستن چکمه‌ها و لباس‌ها بعد از وارد شدن به مزرعه را جدی بگیرید.
- ابتدا گیاهان ناخواسته و علف‌های هرز در مزرعه و اطراف آن را حذف کنید.
- افزایش فاصله بین بوته‌ها و ردیف‌ها را در ابتدای کشت محصول در نظر بگیرید.
- در انتخاب بذر دقت کنید و حتما از کارشناسان بذر و اصلاح نبات مشاوره دریافت کنید تا بذرهای عاری از بیماری را به شما معرفی کنند.
- استفاده از ارقام مقاوم و متحمل به بیماری و استفاده از بذرهای گواهی و تایید شده مراکز معتبر کشاورزی و باغداری ضامن سلامت محصولات شما است و حتما بعد از کاشت بازدید مرتب مزارع برای مشاهده علائم بیماری را جدی بگیرید.
- اگر کشت حبوبات و خصوصا ارقام مختلف نخود مد نظر شما است بهتر است نخود را هر سه سال یک بار در یک مزرعه به صورت تناوب زراعی با غلات بکارید.
جمع بندی
بیماری برق‌زدگی یا لکه سیاه یکی از بیماریهای محدود کننده و مخرب در حبوبات خصوصا انواع مختلف نخود در ایران در مناطق پرباران و با رطوبت بالا است که کشاورزان بسیاری از آن متضرر شده و محصول سالیانه خود را از دست داده‌اند.
اصلاح بذرها انواع حبوبات خصوصا ارقام مختلف نخود و نخود فرنگی برای دستیابی به ارقام مقاوم بعنوان یک راه عملی و اقتصادی برای کنترل این بیماری در نظر گرفته شده است.
به مزرعه‌داران و کشاورزان توصیه می‌کنیم که حتما اقدامات پیشگیرانه و کنترل زیستی در مزارع و باغات را یاد بگیرید، همچنین هرسال برای کاشت بذر و تهیه آن حتما از کارشناسان آفات و بیماریهای گیاهی مشاوره دریافت نمایند و دقیق قبل از کشت خاک منطقه را آزمایش کرده و بررسی کنند تا محصولات سالم و با کیفیت داشته باشند و از ضرر وزیان‌های احتمالی در امان بمانند
ممنون عالی و بسیار کامل