استخراج ترکیبات فعال از گیاهان دارویی به روش‌ها و تکنیک‌های استخراج مناسبی نیاز دارد که عصاره‌ها، مواد موثره و فراکسیون‌های غنی از مواد فعال زیستی را فراهم کند. بنابراین، روش‌های استخراج نقش مهمی در عملکرد، ماهیت محتوای فیتوشیمیایی و غیره دارند.
نوآوری تحقیق و فرآیندهای استخراج ایمن در فرآیندهای تحلیلی مدرن که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه و سازگار با محیط زیست هستند، از اهمیت اولیه برخوردار است. در فرآیند استخراج گیاه از مواد گیاهی، کاهش تداخل اجزایی که ممکن است همزمان با ترکیبات هدف استخراج شوند و دور زدن آلودگی عصاره و همچنین جلوگیری از تخریب متابولیت‌های لازم یا تشکیل مصنوع به عنوان یک ماده ضروری نیاز است.
صرف نظر از روش استخراج، محلول به دست آمده باید فیلتر شود تا ذرات معلق حذف شود. عصاره‌های گیاهی باید برای مدت کوتاهی در دمای اتاق یا زیر نور خورشید نگهداری شوند تا از افزایش خطرات مرتبط با تولید مصنوعات و همچنین تخریب یا ایزومریزاسیون اجزای عصاره جلوگیری شود.
حلال‌هایی که معمولاً در استخراج گیاهان دارویی استفاده می‌شوند، حلال‌های قطبی (مانند آب، الکل‌ها)، قطبی متوسط (مانند استون، دی کلرومتان) و غیرقطبی (مانند n-هگزان، اتر، کلروفرم) هستند.
به طور کلی، روش های استخراج شامل خیساندن، هضم، جوشانده، انفوزیون، پرکولاسیون، استخراج سوکسله، استخراج سطحی، استخراج به کمک اولتراسوند و استخراج به کمک مایکروویو است. تفکیک و خالص‌سازی مواد فیتوشیمیایی با استفاده از تکنیک‌های مختلف کروماتوگرافی مانند کروماتوگرافی کاغذی، کروماتوگرافی لایه نازک، کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا به دست می‌آید.
در نهایت، ترکیبات به‌دست‌آمده با استفاده از تکنیک‌های شناسایی متنوع مانند طیف‌سنجی جرمی، طیف‌سنجی مادون قرمز، طیف‌سنجی فرابنفش و طیف‌سنجی تشدید مغناطیسی هسته‌ای مشخص می‌شوند.
داروهای گیاهی، فرآورده‌های دارویی هستند که شامل مواد موثره به دست آمده از گیاهان اند. این محصول را می‌توان از کل گیاه یا هر قسمتی تهیه کرد. فرآورده‌های حاصل از گیاهان مانند روغن، صمغ، عصاره (عرق) می‌شوند.
حلال‌ها
- آب: این حلال، قطبی‌ترین حلال است و در استخراج طیف وسیعی از ترکیبات قطبی استفاده می شود. مزایای آن این است که طیف وسیعی از مواد را حل می‌کند. ارزان، غیرسمی، غیر قابل اشتعال و بسیار قطبی است.
از معایب آن می‌توان به رشد باکتری‌ها و کپک‌ها اشاره کرد. ممکن است باعث هیدرولیز شود چنانکه مقدار زیادی گرما برای تغلیظ عصاره مورد نیاز است.
- الکل: این حلال در طبیعت قطبی است با آب قابل اختلاط بوده و می‌تواند متابولیت‌های ثانویه قطبی را استخراج کند.
مزایای آن این است که خود نگهدارنده بوده و در غلظت بالای 20 درصد است. در غلظت کم، غیرسمی است و برای تغلیظ عصاره به حرارت کمی نیاز دارد.
از معایب الکل این است که چربی‌ها، لثه‌ها و موم را حل نمی‌کند و قابل اشتعال و فرار است.
- کلروفرم، حلال غیر قطبی است و در استخراج ترکیباتی مانند ترپنوئیدها، فلاونوئیدها، چربی‌ها و روغن‌ها مفید است. از مزایای آن می‌توان به بی‌رنگ بودن، بوی شیرین و محلول بودن در الکل اشاره کرد چنانکه در بدن به خوبی جذب و متابولیزه می شود. از معایب آن می‌توان به خاصیت آرام بخشی و سرطان‌زایی اشاره کرد.
- اتر. یک حلال غیرقطبی بوده و در استخراج ترکیباتی مانند آلکالوئیدها، ترپنوئیدها، کومارین‌ها و اسیدهای چرب مفید است. از مزایای قابل اختلاط با آب، نقطه جوش پایین و طبیعت بی‌مزه است.
- همچنین این ترکیب بسیار پایدار بوده و با اسیدها، بازها و فلزات واکنش نمی‌دهد، از معایب آن می‌توان به این مورد اشاره کرد که در طبیعت بسیار فرار بوده و قابل اشتعال است.
- مایع یونی (حلال سبز): این یک حلال منحصر به فرد برای استخراج است و بسیار قطبی بوده و بسیار پایدار در برابر حرارت است و حتی در دمای 3000 درجه سانتیگراد می‌تواند در حالت مایع باقی بماند و در جاهایی که دمای بالا قابل استفاده است کاربرد دارد.
مایع یونی، اختلاط شدید با آب و سایر حلال ها دارد و در استخراج ترکیبات قطبی بسیار مناسب است. از مزایای آن این است که دارای حلال عالی بوده که مایکروویو را جذب و انتقال می‌دهد و از این رو برای استخراج به کمک مایکروویو مناسب است. غیر قابل اشتعال بوده و برای استخراج مایع-مایع و بسیار قطبی مفید است. از معایب آن می‌توان گفت که برای تهیه‌ی تنتور، ایده‌آل نیست.
عواملی که در انتخاب حلال های استخراج باید در نظر گرفته شوند بدین ترتیب هستند.
- توانایی یک حلال انتخابی برای استخراج ماده فعال و ترک ماده بی اثرمهم است.
- حلال ایده‌آل برای استخراج باید غیرسمی و غیر قابل اشتعال باشد.
- باید تا حد امکان ارزان باشد.
- حلال مناسب استخراج نباید با عصاره واکنش دهد.
- حلال استخراج باید به سرعت بازیابی و از عصاره جدا شود.
- حلال باید ویسکوزیته پایینی داشته باشد تا به راحتی نفوذ کند.
- دمای جوش حلال باید تا حد امکان پایین باشد تا از تخریب در اثر حرارت جلوگیری شود.
