قاصدک حاوی مقدار کمی لاتکس مورد نیاز برای ساخت لاستیک است پژوهشگران این ماده را از قاصدکها استخراج کرده و میتوانند از آن، لاستیک بسازند.
پژوهشگران آلمانی در سپتامبر 2021، توانستند جایزه رئیسجمهور فدرال را که توسط رئیس جمهور آلمان اعطا میشود برای پروژه «لاستیکهای پایدار از قاصدکها – نوآوریهای زیست شناسی، فناوری و کشاورزی» کسب کنند.
صنعتیسازی کشت لاستیک قاصدک، هدف بلندمدت این پروژه است و تایرهای دوچرخه شهری نیز از این لاستیک تولید شده است.
حفاظت از جنگلهای استوایی، اولویت اصلی در مبارزه با تغییرات آبوهوایی است. به همین دلیل، صنعت پردازش لاستیک طبیعی نیز نیاز به بازنگری دارد. دانشمندان این پروژه، تاکید میکنند که رویکرد ما برای به دست آوردن پایدار لاستیک طبیعی از قاصدکها میتواند با بسیاری از چالشهای اجتماعی – اقتصادی و زیستمحیطی در این مناطق مقابله کند. استخراج لاستیک طبیعی از قاصدکها، امکان تولید مواد خام را در نزدیکی کارخانههای تایر فراهم کرده و بدین ترتیب، کاهش انتشار دیاکسیدکربن ناشی از مسیرهای حمل و نقل طولانی ممکن میسازد.
قاصدک روسی گونهای از تیره قاصدکها (Taraxacum) است که منشا آن، عمدتاً از قزاقستان بوده و برای استخراج لاستیک طبیعی مناسب است. قاصدک روسی حاوی لاستیک بیشتری نسبت به سایر گونههای قاصدک است.
قاصدک روسی در طول جنگ جهانی دوم به تامین لاستیک نیروهای متفقین کمک میکرد. در سال 1931، دانشمندان شوروی در جستجوی منبع طبیعی لاستیک بودند که به اتحاد جماهیر شوروی کمک کند تا در مواد کلیدی، خودکفا شوند.
آنها سرزمینهای وسیع و متنوع اتحاد جماهیر شوروی را جستوجو کردند و بیش از 1000 گونه مختلف را به دنبال جایگزینی برای درخت لاستیک آمریکای جنوبی، آزمایش کردند. سرانجام در استپهای قزاقستان، قاصدکی را پیدا کردند که تا سال 1941، 30 درصد لاستیک اتحاد جماهیر شوروی را تامین میکرد.
در طول جنگ جهانی دوم، کمبود لاستیک، سایر کشورها از جمله ایالات متحده، بریتانیا و آلمان را نیز بر آن داشت تا شروع به کشت لاستیک قاصدک کنند، هنگامی که جنگ تمام شد و منابع به حالت عادی برگشت، این کشورها به دلیل ارزانتر بودن لاستیک درختی، کشت قاصدک را کنار گذاشتند.
اما در حال حاضر، با افزایش تقاضا برای لاستیک، علاقه مجدد به قاصدک روسی، به ویژه در صنعت تایر که 70 درصد از عرضه لاستیک جهان را مصرف میکند، افزایش یافته است.
65 درصد لاستیک مصرفی در سراسر جهان از سوختهای فسیلی مشتق میشوند. این لاستیک مصنوعی، ارزانتر و مقاومتر از همتای طبیعی خود است با این تفاوت که لاستیک طبیعی، گرما را بهتر پخش میکند و چسبندگی بهتری دارد، به همین دلیل است که تایرها با ترکیبی از هر دو ساخته میشوند.
قاصدک روسی را با مواد شیمیایی کمتر و خاک فقیرتر میتوان کشت کرد، به این معنی که مجبور نیست با کشاورزی رقابت کند. بعد از برداشت قاصدکها، از استخراج آب گرم برای جدا کردن لاستیک استفاده میشود.
ریشههای قاصدک به صورت مکانیکی خُرد شده و به آنها، آب گرم اضافه میشود و برای استخراج لاتکس، به حجم زیادی از مواد شیمیایی نیاز نیست و این برخلاف استخراج لاستیک درخت است که برای آن از حلالهای آلی استفاده میشود و در نتیجه ضایعات شیمیایی ایجاد شده که اگر به درستی دفع نشود، خطرات زیستمحیطی ایجاد میکند.
تولید لاستیک با قاصدک روسی، آسیب کمتری دارد ولی تأثیرات زیستمحیطی آنها پس از خروج از کارخانه بهبود نمییابد، با استفاده از لاستیکها، میکروپلاستیکها در هوا حمل شده و به اقیانوسها ختم میشوند، یک مطالعه نشان داده که میکروپلاستیک اقیانوسی، بالغ بر 100000 تن در سال است.
خود لاستیکها هم در محلی به عنوان زباله دفن میشوند و به دلیل ترکیبشان، بازیافت آنها هم سخت است. لاستیکها برای بهینهسازی ویژگیهای مختلف دارند، بنابراین استفاده از یک نوع لاستیک آسان نیست، لاستیکهای طبیعی سریعتر از بین میروند و این بدان معنی است که باید لاستیکها را زود، زود عوض کرد.
در مورد مقایسهی منافع کشت درخت لاستیک و قاصدک، ابعاد دیگری نیز مطرح هستند در واقع، درخت لاستیک هفت سال طول میکشد تا درخت لاستیک برای اولین بار برداشت شود و در طول یک سال، دهها بار میتوان به آن ضربه زد تا شیرهی لاتکس استخراج شود، مزارع لاستیک تک کشت هستند، اما به مواد شیمیایی کمی نیاز دارند و در واقع به دلیل تاج پوشش برگ متراکم خود، جذب کننده عالی CO2 هستند در حالیکه قاصدکها محصول یکساله هستند، یعنی میتوان آنها را به عنوان منبع، روشن و خاموش کرد ولی آنها فقط لاتکس کمی دارند و برای تولید حداکثر حجم لاتکس به احتمال زیاد به کودهای شیمیایی زیادی نیاز دارند.
ولی وجود یک قارچ، کشت درخت لاستیک را دچار مشکل کرده چنانکه در برزیل، قارچ Microcyclus ulei یکی از عوامل اصلی فروپاشی امپراتوری لاستیک بود. در اکتبر 2019 نیز، اداره لاستیکی تایلند گزارش داده که یک منطقه اصلی رشد در جنوب این کشور، تحت تأثیر بیماری قارچی قرار گرفته است که میتواند تولید این منطقه را به نصف کاهش دهد.
این قارچ همچنین مانع برداشت لاستیک در کشورهای اندونزی و مالزی نیز شده است. طبق گزارش کنسرسیوم بینالمللی لاستیک، در حال حاضر حدود 382000 هکتار از مزارع لاستیک تحت تاثیر قارچ قرار گرفتهاند و با وجود اینکه لاستیک مصنوعی مبتنی بر نفت در دسترس است و میتواند تا حدی جایگزین محصول طبیعی شود ولی نیاز اساسی برای توسعه منابع جایگزین و پایدار لاستیک طبیعی احساس میشود.