خشک‌کن‌های دوار، موضوعی است که در این مطلب به آن پرداخته‌ایم چراکه برنج از محصولاتی است ﮐﻪ بسته ﺑﻪ رقم آن و رﻃﻮبت نسبی محیط، ﺑﺎ رطوبت 16 ﺗﺎ 28 درصد ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ وزنِ ﺗﺮ ﺑﺮداشت می شود.
چنانکه برای بالا ﺑﺮدن ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ نگهداری ﯾﺎ امکان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺞ ﺳﻔﯿﺪ، ﺑﺎﯾﺪ رﻃﻮﺑﺖ آن ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮ از 13 درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ داده ﺷﻮد.
ﺑﺮای خشک کردن این محصول، به خصوص در مناطقی با رطوبت نسبی بالا، از سامانه‌های ﺧﺸﮏﮐﻦ ﺣﺮارﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد.
برای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر، ﺟﺮﯾﺎن ﻫﻮای ﮔﺮم از بستر ﻣﺤﺼﻮل ﻋﺒﻮر داده می‌شود ﺗﺎ مقدار رطوبت آن سریع‌تر کاسته شود و به حد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮسد، عواملی که ﺑﺎعث ﺗﻮﻟﯿﺪ ضایعات در تبدیل برنج می شوند، یکی عامل دستگاهی و دیگری خصوصیت برنج است.
این دو عامل از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ مستقل نیستند و ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﺮ دیگری ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاراﺳﺖ. تحقیقات نشان می‌دهد ﮐﻪ ﺑﺮای جلوگیری از ترکﺧﻮردﮔﯽ و خرد ﺷﺪن ﺑﺮﻧﺞ ، ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﺤﺼﻮل در دو ﯾﺎ سه مرحله و ﺑﺎ دمای حداکثر 50 درجه ﺳﻠﺴﯿﻮس ﺧﺸﮏ ﺷﻮد.
کنترل دور فن در خشک‌کن خورشیدی می‌تواند محصول را سریع‌تر و ﺑﻪ شکلی ﺛﺎﺑﺖﺗﺮ خشک ﮐﻨﺪ و در مدت زمانی ﺛﺎﺑﺖ، رطوبت نهایی را نسبت ﺑﻪ ﺗﻬﻮیه طبیعی، حدود 8 درصد بیشتر کاهش دهد.
«کنت» در پژوهش‌های خود نشان داد که خشک شدن مناسب دانه، ﺑﻪ رقم، رطوبت اولیه دانه، دمای دانه، دمای محیط، رطوبت نسبی محیط و روش خشک کردن بستگی دارد.
چنان چه رﻃﻮﺑﺖ ﺳﻄﺤﯽ به طور سریع ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ، ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﺘﻘﺎل آب از بخش‌های داخلی دانه ﺑﻪ سطح آن، لایه های ﺑﯿﺮونی ﭼﺮوکیده و ﻣﻨﻘﺒض می‌شوند و در اثر به ﮐﺎرﮔﯿﺮی دمای بالا طی خشک کردن، انبساط ﻧﺎشی از فشار درونی با رطوبت های مختلف ﺑﺎعث افزاﯾﺶ شکستگی در فرایند تبدیل، ﺑﻪوﯾﮋه به هنگام سفیدﮐﺮدن، ﻣﯽشود.
نتایج بررسی تاﺛﯿﺮ تعییرات دما در محدوده 30 ﺗﺎ 70 درجه سلسیوس و سرعت جا به جایی هوا در دو سطح هوا 0.5 و 2 متر بر ثانیه در فرایند خشک شدن برنج نشان می‌دهد، تاثیر کارﺑﺮد دﻣﺎﻫﺎی پایین تر و رطوبت نهایی ﺷﻠﺘﻮک ﺑﺮ راندمان تبدیل برنج قابل توجه است. حداکثر راندمان برنج ساﻟﻢ در دمای خشک ﮐﻦ 30 درجه سلسیوس و خشک ﺷﺪه ﺑﺎ رطوبت نهایی 14 درصد ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ.
برای عملیات خشک کردن و فرآوری برنج ، اﻋﻼم ﺷﺪه است ﮐﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ برای انبارمانی و سفیدکردن برنج به ترتیب حدود 14 و 12 درصد اﺳﺖ و برای جلوﮔﯿﺮی از تنش های وارد ﺑﻪ محصول ﺑﺎﯾﺪ فرایند خشک شدن شلتوک به صورت آرام، یکنواخت و در محیطی کنترل شده (کنترل دما و سرعت ﺧﺸﮏ ﺷﺪن) ﺑﺎﺷﺪ.
ﻧﺘﺎﯾﺞ بررسی ﻓﺮایند خشک ﮐﺮدن ﺑﺮﻧﺞ در ﺳﻪ نوع خشک کن ﻣﺨﺰنی، ﺟﺮیان متقاطع و خشک کن ﺟﺮیان موازی T نشان داد ﮐﻪ در ﻫﺮ سه خشک کن افزایش دما ﺗﺎ 55 درجه سلسیوس تاثیری بر ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت کیفی ﺑﺮﻧﺞ ﻣﺎﻧﻨﺪ میزان ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ، ﺗﺮک خوردﮔﯽ و رنگ ندارد ولی با اﻓﺰاﯾﺶ دما، بیشتر از 60 درﺟﻪ سلسیوس، در ﺧﺸﮏکن‌های ﻣﺨﺰﻧﯽ ﻣﯿﺰان ترک‌خوردگی به طور معنی داری نسبت به دو خشک کن دیگر افزایش می یابد.
دمای خشک کردن در ﻣﺤﺪوده 35 و 45 درجه سلیوس، ﺣﺪاﻗﻞ ترک خوردگی و ﺗﻠﻔﺎت دانه را ﺑﻪدﺳﺖ داد. همچنین در زمان استراﺣﺖ دانه ﻫﺎ، هوادهی محصول با ﻫﻮای خشک، ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ اﻧﺮژی و ﻧﮕﻬﺪاری ﺑﻬﺘﺮ، ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﯿﻪ اﺳﺖ، ﻧﺘﺎﯾﺞ ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺮ مکان برداشت، ﻣﯿﺰان رطوبت در زﻣﺎن برداشت و ﺷﺮاﯾﻂ ﻫﻮای ﺧﺸﮏ ﮐﺮدن ﺑﺮآهنگ خشک کردن (به صورت لایه نازک) انواع برنج دانه بلند و دانه متوسط، معنی دار است.
ﺑﻌﺪ از خشک کردن محصول، اﮔﺮ از ﯾﮏ دوره پنج روزه ﺑﺮای ﻫﻮادﻫﯽ محصول اﺳﺘﻔﺎده شود تاثیر چشم گیری بر کیفیت ﺑﺮﻧﺞ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ در استان مازندران، فرایند خشک کردن شلتوک در محدوده دماﯾﯽ 30 ﺗﺎ 55 درجه ﺳﻠﺴﯿﻮس ﺗﺎ رسیدن رﻃﻮﺑﺖ ﺷﻠﺘﻮک ﺑﻪ ﺣﺪود 7 ﺗﺎ 9 درﺻﺪ در مدت زمان 40 تا 70 ساعت طی می شود.
هدف این پژوهش، مقایسه عملکرد و مصرف انرژی خشک کن دوار ساخته شده با عملکرد و مصرف انرژی نمونه‌ای از خشک‌کن‌های رایج برنج ( خشک‌کن‌های خوابیده) در استان گیلان و ارزیابی کیفیت تبدیل برنج خشک شده این دو دستگاه است.
به دلیل هوای گرم محیط پیرامون خشک کن خوابیده، مدت زمان خشک شدن شلتوک در این خشک کن، نسبت به خشک کن دوار، تا 9 درصد کاهش می یابد.
تغییرات رطوبت و دمای شلتوک در سه لایه پایین و سطوح بالای خشک کن خوابیده اختلاف قابل توجهی با یکدیگر دارند. ماندگاری زیاد شلتوک لایه‌های پایین‌تر در دمای بالا، شانس ترک خوردگی (بند افتادن) دانه‌ها و ضایعات را افزایش می‌دهد.
منبع:
گازر، حمیدرضا و محمدرضا علیزاده (1399)؛ تاثیر خشک کن دوار بر خشک کردن شلتوک رقم هاشمی و کیفیت فرآوری برنج. تحقیقات سامانه ها و مکانیزاسیون کشاورزی، جلد 21، شماره 74
