توسعه زنجیره ارزش انار

لازمه توسعه، ایجاد زنجیره ارزش است، زنجیره ارزش، مجموعه عملیاتی است که به‌صورت زنجیر گونه انجام می‌گیرد تا به خلق ارزش منجر شود.

امروزه توسعه زنجیره ارزش بخش کشاورزی به دلیل مقتضیات جهانی، حضور در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی از اهمیت زیادی برخوردار است، این امر در برخی استان‌های کشور به دلیل حجم تولید و سطح زیر کشت از اولویت بیشتری برخوردار است.

در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله کشور به‌منظور توسعه زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، مواردی گنجانده‌شده که تا حدودی حاکی از توجه به این امر است.

به‌عنوان‌مثال، در ماده 18 قانون برنامه پنج‌ساله چهارم توسعه کشور، بر حمایت از گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به‌نحوی‌که درصد محصولات فرآوری شده حداقل به میزان دو برابر وضع موجود افزایش یابد و موجبات کاهش ضایعات به میزان 50 درصد فراهم گردد تأکید شده است.

شهرستان مه ولات

ایران از لحاظ تولیدات باغی جزو ده کشور برتر جهان و ازنظر تنوع محصول دارای رتبه سوم جهانی است زیر بخش باغبانی اهمیت ویژه‌ای دارد بخش باغبانی حدود 25 درصد ارزش‌افزوده، 30 درصد اشتغال و 80 درصد صادرات بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است. یکی از محصولات مهم باغی که در سال‌های اخیر، توجهی ویژه را در بازارهای  جهانی به خود جلب کرده، انار است. استان خراسان رضوی در تولید انار، رتبه کشوری داشته و شهرستان مه ولات نیز در این استان رتبه دوم تولید را دارات.

با توجه به ارتفاع پایین شهرستان مه ولات، محصول انار زودتر از دیگر مناطق آماده برداشت می‌شود همچنین 90 درصد رقم تولیدی انار در مه ولات اردستانی است که جزء 10 رقم صادراتی کشور محسوب می‌شود، به همین دلیل شهرستان مه ولات دارای موقعیتی ویژه درزمینه‌ی صادرات انار در حال حاضر، سالانه دو هزار تن انار اردستانی به‌صورت فله به کشورهای آلمان، مالزی، روسیه و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس صادر می‌شود.

زنجیره ارزش انار در این شهرستان، کوتاه و ناقص است و دراین‌ارتباط، باغداران شهرستان با مشکلات متعددی ازجمله ضایعات و فسادپذیری بالای محصول (حدود 30 درصد)، خروج انار از شهرستان بدون فرآوری، خرید انار توسط واسطه‌ها باقیمت پایین و عدم بهره‌مندی کشاورزان از سود مراحل بعد از تولید، صادرات فله‌ای محصول به خارج از کشور باقیمت پایین، مشکلات بازاریابی محصول، لواسانات قیمتی، نبود تشکل انار کاران جهت شریک کردن کشاورزان در ارزش‌افزوده محصولات، فقدان انگیزه درزمینه افزایش راندمان و افزایش سطح زیر کشت، عدم استفاده از سامانه آبیاری مکانیزه و فقدان زیرساخت‌های لازم درزمینه صادرات محصول (فرودگاه) مواجه هستند.

نتایج پژوهش

بر اساس نتایج این پژوهش، اولویت اول، ایجاد صنایع تبدیلی کوچک انار به‌منظور تولید محصولات فرآوری شده و ارزش‌افزوده بیشتر برای کشاورزان است.

ایجاد صنایع تبدیلی می‌تواند پیامدهای بسیاری در شهرستان مه ولات داشته باشد. این پیامدها بسیار گسترده بوده و شامل کاهش ضعف‌های شناسایی‌شده و تقویت قوت‌های موجود، بهره‌گیری از فرصت‌های بیرونی و کاهش اثرگذاری تهدیدهای بیرونی در زمینه‌ی ارزش‌افزوده انار می‌شود.

سرمایه محدود محلی برای سرمایه‌گذاری، فقدان امکانات انبارداری ، عدم دسترسی آسان به بازارهای بزرگ فروش داخلی، مشکل در بازاریابی محصولات فرآوری شده، ضعف نیروی کارآمد و متخصص موارد و ضعف‌هایی هستند که با استقرار صنایع تبدیلی برطرف می‌شوند.

منبع: قاسمی، مریم و فاطمه بخشی شادمهری(1397)؛ راهبردهای توسعه زنجیره ارزش انار در شهرستان مه‌ولات با استفاده از ابزارهای برنامه‌ریزی استراتژیک. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه. سال بیست و ششم، شماره 104.