حلال های اسانس گیری گیاهان دارویی از اهمیت زیادی برخوردار هستند چرا که گیاهان دارویی برای مصرف مستقیم به عنوان طب گیاهی یا سنتی توسط حلال استخراج و فرآوری می‌شوند و یا برای مقاصد آزمایشی تهیه می‌شوند.
مفهوم تهیه گیاه دارویی برای اهداف آزمایشی شامل جمع‌آوری مناسب و به موقع گیاه، احراز هویت توسط متخصص، خشک کردن کافی و آسیاب است.
در صورت لزوم، استخراج، تفکیک و جداسازی ترکیب فعال زیستی انجام می‌شود. علاوه بر این، این شامل تعیین کمیت و کیفیت ترکیبات فعال زیستی است.
استخراج گیاهان دارویی فرآیند جداسازی مواد فعال گیاهی یا متابولیت‌های ثانویه مانند آلکالوئیدها و فلاونوئیدها است.
مواد گیاهی با محتوای بالای ترکیبات فنلی و فلاونوئیدها دارای خواص آنتی اکسیدانی هستند و از این رو برای درمان بیماری‌های مرتبط با افزایش سن مانند بیماری آلزایمر، پارکینسونیسم، اضطراب و افسردگی استفاده می‌شوند.
روش‌های مختلفی در استخراج گیاهان دارویی مانند خیساندن، دم کرده، جوشانده، نفوذ، هضم و استخراج سوکسله، استخراج سطحی، استخراج به کمک اولتراسوند و استخراج به کمک مایکروویو به کار می‌رود.
انتخاب یک روش استخراج مناسب به ماهیت مواد گیاهی، حلال مورد استفاده، pH حلال، دما و جیره حلال به نمونه بستگی دارد.
تعریف اصطلاحات
گیاه دارویی: به گیاهی اطلاق می‌شود که دارای مواد فعال یا متابولیت‌های ثانویه است که دارای فعالیت بیولوژیکی هستند. یک گیاه کامل ممکن است از نظر دارویی فعال باشد یا از اجزای گیاه باشد.
داروی گیاهی : اینها فرآورده‌های دارویی هستند که شامل مواد موثره به دست آمده از گیاهان گیاهی هستند. این محصول را می‌توان از کل گیاه یا هر قسمتی تهیه کرد. مواردی مانند روغن، صمغ و سایر ترشحات نیز داروی گیاهی محسوب می‌شوند.
قاعدگی: این یک مایع یا یک حلال مناسب است که برای یک فرآیند استخراج موثر در گیاهان دارویی انتخاب شده است.
ترکیبات اولیه گیاهی: اینها عمدتاً اجزای تغذیه‌ای گیاهان مانند قندهای معمولی، اسید آمینه، پروتئین‌ها و کلروفیل هستند.
اینها خواص دارویی کمی دارند یا اصلاً ندارند. اینها همچنین به عنوان متابولیت‌های ثانویه مانند آلکالوئیدها، ترپنوئیدها، ساپونین‌ها، ترکیبات فنلی، فلاونوئیدها و تانن‌ها شناخته می‌شوند.
بیواتوگرافی : فرآیندی است که از هر دو آزمایش TLC و ضد میکروبی برای تعیین هویت ترکیب استخراج شده و همچنین فعالیت ضد میکروبی آن استفاده می‌کند.
چاپ انگشت در گیاهان دارویی: شامل استفاده از تکنیک‌های کروماتوگرافی، تکنیک‌های شناسایی و آنالیز شیمیایی برای مشخص کردن یک ترکیب فعال دارویی از یک گیاه دارویی است.
ایمونواسی : فرآیند شناسایی مولکول فعال زیستی و همچنین فعالیت بیولوژیکی آن از طریق واکنش ایمنی، اتصال گیرنده و واکنش‌های آنزیمی است.
عصاره و متابولیت‌های ثانویه با وزن مولکولی کم ابتدا با آنتی بادی مونوکلونال برای تشخیص اتصال دارو به گیرنده تعامل دارند. به دنبال آن، از روش ایمونواسی مرتبط با آنزیم (ELISA) برای تعیین فعالیت‌های آنزیمی آن استفاده می‌شود.
حلال‌های استخراج
حلال مورد استفاده برای استخراج گیاهان دارویی به نام قاعدگی نیز شناخته می‌شود. انتخاب حلال بستگی به نوع گیاه دارد، بخشی از گیاه که باید قبلاً باشد.
حلال‌های قطبی مانند آب، متانول و اتانول در استخراج ترکیبات قطبی استفاده می‌شوند، در حالی که حلال‌های غیرقطبی مانند هگزان و دی‌کلرومتان در استخراج ترکیبات غیرقطبی استفاده می‌شوند.
در طول استخراج مایع- مایع روش مرسوم انتخاب دو حلال قابل امتزاج مانند آب – دی کلرومتان، آب – اتر و آب – هگزان است.
آب: این حلال، قطبی‌ترین حلال است و در استخراج طیف گسترده‌ای از ترکیبات قطبی استفاده می‌شود.
مزایای آن طیف وسیعی از مواد را حل می‌کند. ارزان، غیرسمی، غیرقابل اشتعال و بسیار قطبی است.
معایب آن باعث رشد باکتری‌ها و کپک‌ها می شود، ممکن است باعث هیدرولیز شود و مقدار زیادی گرما برای تغلیظ عصاره مورد نیاز است.
الکل: در طبیعت قطبی است، با آب قابل اختلاط است و می‌تواند متابولیت‌های ثانویه قطبی را استخراج کند.
مزایای آن در غلظت بالای 20 درصد خود نگهدارنده است. در غلظت کم، غیرسمی است و برای تغلیظ عصاره به مقدار کمی گرما نیاز است.
معایب. چربی‌ها، لثه‌ها و موم را حل نمی‌کند، قابل اشتعال و فرار است.
کلروفرم : این یک حلال غیرقطبی است و در استخراج ترکیباتی مانند ترپنوئیدها، فلاونوئیدها، چربی‌ها و روغن‌ها مفید است.
مزایای آنف بی رنگ، بوی شیرین و محلول در الکل است. همچنین در بدن به خوبی جذب و متابولیزه می‌شود و معایب آن خاصیت آرام بخشی و سرطان‌زایی دارد.
اتر: این یک حلال غیرقطبی است و در استخراج ترکیباتی مانند آلکالوئیدها، ترپنوئیدها، کومارین‌ها و اسیدهای چرب مفید است.
مزایای آن قابل اختلاط با آب، نقطه جوش پایین و طبیعت بی‌مزه است. همچنین یک ترکیب بسیار پایدار است و با اسیدها، بازها و فلزات واکنش نمی‌دهد، معایب آن در طبیعت بسیار فرار و قابل اشتعال است.
مایع یونی (حلال سبز) : این یک حلال منحصر به فرد برای استخراج عصاره گیاهان دارویی است و بسیار قطبی و بسیار پایدار در برابر حرارت است. حتی در دمای 3000 درجه سانتی‌گراد می‌تواند در حالت مایع باقی بماند و در جاهایی که دمای بالا قابل استفاده است قابل استفاده است.
اختلاط شدید با آب و سایر حلال‌ها دارد و در استخراج ترکیبات قطبی بسیار مناسب است. مزایای آن دارای حلال عالی است که مایکروویو را جذب و انتقال می‌دهد و از این رو برای استخراج به کمک مایکروویو مناسب است.
غیر قابل اشتعال است و برای استخراج مایع-مایع و بسیار قطبی مفید است معایب آن برای تهیه تنتور مناسب نیست.
عواملی که در انتخاب حلال‌های استخراج باید در نظر گرفته شوند
عوامل مختلفی که در زیر برشمرده شده‌اند باید هنگام انتخاب حلال استخراج در نظر گرفته شوند:
انتخاب پذیری: توانایی یک حلال انتخابی برای استخراج ماده فعال و ترک ماده بی‌اثر ایمنی، حلال ایده‌آل برای استخراج باید غیرسمی و غیرقابل اشتعال باشد.
هزینه : باید تا حد امکان ارزان باشد.
واکنش پذیری: حلال مناسب استخراج نباید با عصاره واکنش دهد.
بازیابی: حلال استخراج باید به سرعت بازیابی و از عصاره جدا شود.
ویسکوزیته : باید ویسکوزیته پایینی داشته باشد تا به راحتی نفوذ کند.
دمای جوش: دمای جوش حلال باید تا حد امکان پایین باشد تا از تخریب در اثر حرارت جلوگیری شود.
نشاسته ذرت بومی با بافت ژله ای برای مواد غذایی
