گردشگری کشاورزی یک جنبه نوظهور از گردشگری در ایران است و رویکردهای متفاوتی نسبت به این گردشگری از جمله رویکرد تجربه گرا وجود دارد.
گردشگری کشاورزی تحت عنوان گردشگری مزرعه از اواخر قرن 19 میلادی در اروپا (تیرول کشور اتریش) آغاز شده است و در طی بیش از 100 سال که از قدمت آن می‌گذرد، اما تنها در طی چند سال گذشته در ایران مطرح شده و فعالیت‌هایی پراکنده در این حوزه انجام می‌شود.
در کشورهای اروپایی، آمریکایی و جنوب شرقی آسیا ساختار مزارع به گونه‌ای است که محل اقامت روستاییان و مزرعه‌داران در خود مزرعه است، به همین دلیل در طی سال‌های گذشته، عمده‌ی فعالیت‌هایی که در حوزه گردشگری کشاورزی انجام می شود، در واقع بخشی از گردشگری روستایی به نام گردشگری مزرعه است (نه گردشگری کشاورزی).
عمده فعالیت‌هایی که در گردشگری مزرعه، به عنوان یک رویکرد گردشگری انبوه، انجام می‌شود شامل اقامت، پذیرایی با غذا و نوشیدنی‌ها و انجام تجربیات کوچک کشاورزی، مانند چیدن محصول است.
در ایران به علت ساختار مزارع و جدابودن مزارع از محل زندگی و همچنین قوانین مترتب بر اراضی کشاورزی که امکان تغییر کاربری و تبدیل آنها به یک سایت گردشگری مزرعه را ناممکن می‌سازد، توسعه گردشگری مزرعه با مشکل جدی مواجه شده است.
از طرفی در طی بیست سال گذشته، توسعه رویکرد جدیدی در گردشگری به نام گردشگری تجربه‌گرا و استفاده از آن در توسعه گردشگری پایدار و همچینین تعاریف جدید و جامع‌تر از گردشگری کشاورزی باعث گسترده‌شدن عرصه‌های گردشگری کشاورزی و در نتیجه تعاریف این حوزه شده است.
گردشگری کشاورزی تجربه گرا
گردشگری تجربه‌گرا طبق تعریف یک رویکرد جدید است با ویژگی‌های ذیل :
- ایجاد ارتباط نزدیک و عمیق با تاریخ، جغرافیای طبیعی و انسانی یک منطقه‌ی خاص
- تجربه تمام عیار و کامل یک سفر خلاق
- گردشگر یک دوربین دیجیتال عکسبرداری و فیلمبرداری نیست
- رهیافتی متفاوت در کنار گردشگری انبوه و مکمل آن
- ویژه افراد آگاه و مطلع و دارای درک بالای اجتماعی
- توجه خاص به پایداری زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی
با توجه به توسعه گردشگری کشاورزی و جدا شدن تقریبی آن از گردشگری مزرعه و امکان اجرای آن با هر دو رویکرد انبوه و تجربه‌گرا نیاز به بازتعریف این گونه از گردشگری بود که به صورت ذیل طراحی و ارایه شد.
«گردشگری کشاورزی نوعی از گردشگری فرهنگی است که در فضای تولیدیِ بخش کشاورزی اجرا می‌شود و مبتنی بر توسعه پایدار اکوسیستم میزبان بوده و طی آن، گردشگران یا بازدیدکنندگان به واحدهای کشاورزی (اعم از سنتی یا صنعتی ، روستایی یا شهری، تک محصولی یا چند محصولی) وارد شده تا علاوه بر کسب تجربه‌های جدید، از فرآیندهای کشاورزی، محصولات، خدمات و صنایع تکمیلی آن و همچنین اقامت در یک محیط طبیعی لذت ببرند و باعث افزایش ارزش افزوده محصولات و خدمات در یک سایت کشاورزی (ترجیحا) در حال تولید شوند. این گردشگری با دو رویکرد انبوه و تجربه‌گرایی قابل اجرا و برنامه‌ریزی است.»
عرصه‌هایی که گردشگری کشاورزی با رویکرد تجربه‌گرایی در آنها طراحی و اجرا می‌شود را می‌توان بر اساس نمودار ذیل، تقسیم‌بندی نمود:
در حالت کلی انواع فعالیت‌هایی را که می‌توان در گردشگری کشاورزی تجربه گرا ارائه نمود به شرح ذیل هستند:
- برداشت محصول توسط گردشگر
- برنامه‌های یک هفته‌ای برای کسب تجربه‌های شغلی
- فعالیت‌های بهبود زیستگاه مانند درخت‌کاری
- کارگاه‌های آموزشی عکاسی و نقاشی مزرعه
- اجاره باغچه‌های کوچک به ساکنان شهر برای اجرای یک تجربه کشت‌و‌کار (مزارع شهروند)
- کارگاه‌های عملی شناسایی گیاهان زراعی و باغی، علف‌های هرز، گیاهان مرتعی و دارویی
- ساخت و مزه کردن افشره‌ها و محصولات مایع و دمنوش‌ها
- کار داوطلبانه در مزرعه
- مشارکت در فعالیت‌های پرورش دام و طیور
- اردوهای کوتاه و طولانی مدت کودکان و کسب تجربیات کشاورزی توسط کودکان
- ساخت اسباب‌بازی‌ها و عروسک‌های ساده با محصولات کشاورزی و روستایی
- کارگاه‌های آموزشی تخصصی فنون مزرعه‌داری و باغ‌داری
- کارگاه‌های آموزشی فعالیت‌های تفریحی مانند ماهیگیری، شکار و حضور در حیات‌وحش
- کارگاه‌های آموزشی صنایع دستی با استفاده از فرآورده‌های فرعی کشاورزی
- کمپ‌های آموزشی برای سالخوردگان و بازنشستگان
- برگزاری دوره‌های کارورزی، کارآموزی و بازآموزی (دانشگاه‌ها، هنرستان‌ها، سازمان‌های نظام و انجمن‌ها)
- آموزش غواصی و بازدید از حیات زیر آب و مرواریدیابی
- تورهای کشاورزی شهری، جایگزین و راهنمایی کشت و تورهای حرفه‌ای تکنولوژی‌های کشاورزی
- رویدادهای موضوعی مزرعه تا میز و هنر کشت
رئیس گروه توسعه کشاورزی و صنایع تبدیلی و تکمیلی مرکز آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی رسول‌اکرم(ص)، موسسه آموزش و ترویج کشاورزی
