گردشگری کشاورزی در چند سال اخیر پس از موفقیت چند مزرعه گردشگری در استان‌های گلستان(توسکا)، یزد، اردبیل و تهران(خورشید) با توسعه گفتمان این فعالیت اقتصادی – آموزشی و تفریحی روز به روز در حال گسترش است.
با این وجود، نگرانی‌هایی درباره توسعه‌ی ناهمگون و ضعیف این فعالیت و در نتیجه عدم موفقیت آن وجود دارد، از این رو، در وصف دو بیت «یا مکن با پیل‌بانان دوستی یا خانه‌ای ساز در خورد پیل»، وجیزه‌های قابل توجهی در این باب از سعیدرضا اصغری – مدرس دانشگاه و عضو کمیته توسعه گردشگری کشاورزی وزارت جهاد‌کشاورزی دریافت نموده ایم که در ادامه به آن اشاره می‌شود:
- (1) گردشگری کشاورزی در ایران یک فعالیت جدید است که هنوز ضوابط اجرایی و فنی آن در حال بررسی، اصلاح و ایجاد محمل‌های قانونی درست است. دو وزارت جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان متولیان این عرصه، حدود یک دهه است که در یک رابطه پرفراز نشیب در حال تدوین یک دستورالعمل جامع هستند که بدون ایجاد محملی برای تغییر کاربری اراضی و ضربه زدن به کشاورزی، باعث رونق این فعالیت و بهبود اقتصاد کشاورزان، اشتغالزایی موثر و توسعه امنیت غذایی جامعه شود. اما مانند هر فعالیت جدیدی، ابتدا باید به زیر ساخت‌ها، باید و نبایدها، ظرفیت‌های توسعه و موانع پیش رو، نظر داشت.
- (2) بر اساس قوانین بازاریابی محصولات در گردشگری، محصولات جدید این حوزه در بدو امر نمی‌توانند به عنوان یک مقصد نهایی گردشگری معرفی شوند و برای توسعه یک محصول، باید یک مسیر طولانی را طی نمود.
ابتدا امکانسنجی، بعد فرهنگ‌سازی و آموزش، مرحله بعدی اجرای پایلوت و ورود محصول جدید به بسته‌های گردشگری و در نهایت ایجاد یک مقصد نهایی از این محصول جدید است و مسلما این پروسه یک فرایند زمانبر است و نیاز به زمان زیادی دارد.
یک مطالعه‌ی آینده پژوهی در یک عرصه‌ی مشخص و محدود (به عنوان مثال گردشگری) حداقل به بیست سال زمان نیازمند است. حال بیاییم فرض کنیم که یک عرصه بزرگ دیگر و یک جامعه ۲۵ میلیونی روستایی و کشاورز هم به آن اضافه شود. مسلما فرایند مطالعه آینده‌پژوهی و ایجاد یک سند چشم‌انداز باید یک بازه‌ی زمانی بزرگتری را شامل شود.
- (3) بخش کشاورزی در حال دست‌و‌پنجه نرم کردن با مسائل مالی بزرگی مثل حذف ارز دولتی، تحریم نهاده‌های کشاورزی، تورم افسار گسیخته، جولان دلالان و چندین معضل بزرگ دیگر است و مسلم است که فعالان این بخش به دنبال یک منبع درآمد جدید در این حوزه باشند و به هر ریسمانی که برای نجات آنها به طرفشان پرتاب شود دست می‌یازند، این بخش دولتی و حکومتی است که باید ریسمانی را پرتاب کند که یک سر آن محکم به جایی بسته شده باشد تا کشاورز تا نیمه راه نیامده، دوباره در پرتگاه نیافتد و دچار شکستگی بیشتر نشود. گردشگری کشاورز, با این اقتصاد پر از مشکل، حکم یکی ازاین ریسمان‌ها را دارد که باید حتما یک سر آن به تکیه‌گاه استواری بسته شود تا کشاورزان را به ورطه‌ای هولناک نیندازد.
- (4) تکیه‌گاه محکم، همان بررسی‌ها و آینده‌پژوهی درست، فرهنگ‌سازی و آموزش صحیح و کامل و حرکت آهسته و پیوسته در مسیر یک توسعه پایدار است.
ایجاد یک شور در کشاورزان، نشان دادن الگوهای نادرست و ایجاد تصور پیمودن یک ره صد ساله در یک شب نه تنها برای این صنعت نوپا مفید نیست بلکه باعث نابودی آن خواهد شد.
- (5) در حال حاضر، بر اساس یک تفاهم‌نامه بین دو وزیر قبلی این دو وزارت‌خانه، یک روال کلی برای صدور مجوزها در برخی استان‌ها ایجاد شده است و درخواست‌های متقاضیان گردشگری کشاورزی توسط کمیته گردشگری کشاورزی استان بررسی شده و پس از بازدید و اخذ پاسخ استعلامات، مجوز فعالیت‌ها صادر می‌شود.
البته در برخی استان ها نیز جلوی پیشرفت این امر به عللی گرفته شده است. نکته اینجاست که در هر دو حالت، اعضای کمیته و حتی برخی مسئولین امر در هر دو وزارت‌خانه، درک کامل و جامعی نسبت به موضوع ندارند و بر اساس آموزش‌ها و شنیده‌های ناقص اقدام به صدور مجوز و یا درخواست می‌کنند.
بنده در جلساتی که در هر دو وزارت خانه و با مسئولین توسعه گردشگری کشاورزی داشتم بارها به این امر اشاره کردم باید مسیر به تدریج باز شود و تسریع روند صدور مجوزها قبل از آموزش کارشناسان هر دو وزارت خانه، جامعه بهره برداران کشاورزی و ذینفعان گردشگری این حرکت را به بی‌راهه سوق خواهد داد.
- (6) روند درست وابسته به ایجاد یک سازوکار صحیح و توسعه‌ی گام به گام این صنعت است، البته اینکه باید در فرایند تعیین ضوابط سرعت عمل بیشتری به خرج داد نکته مهمی است، اما فقدان این ضوابط دلیلی بر صدور مجوز بدون بررسی‌های دقیق نیست.
- (7) در حال حاضر، نکته‌ای که در تلاش هستم که برای مسئولان و فعالان این بخش روشن کنم این است که توسعه سریع و بی‌رویه، باعث نابودی زود هنگام آن می‌شود.
برای اینکه یک سایت گردشگری به خصوص گردشگری‌های تجربه‌گرا موفق شوند نیاز است که الزاماتی را رعایت کرد، جانمایی مناسب، وجود راه‌های ارتباطی مناسب، قرار گرفتن در مسیر گردشگری و وجود جاذبه‌های گردشگری هم‌پیوند در موفقیت سایت گردشگری موثر است.
اما نکته اساسی دیگر، دانش گردشگری و میزبانی است که باید در صاحبان و کارکنان سایت گردشگری وجود داشته باشد. نبود این زیرساخت‌ها و جاذبه‌های هم‌پیوند و همچنین اطلاعات و دانش گردشگری، باعث شکست بسیاری از سایت‌های گردشگری بومگردی شده است.
- (8) در حالت کلی باید محدودیت کلی برای صدور مجوزها ایجاد شود و هر سال بر اساس تحلیل‌های اجتماعی و اقتصادی برای هر استان یک حد نصابی را تعیین نمود. این حد نصاب‌ها برای تمامی مجوزهای حوزه کشاورزی وجود دارد و هر ساله توسط وزارت به استان‌ها اعلام می‌شود، گردشگری کشاورزی هم مانند سایر فعالیت‌های کشاورزی باید دارای یک حد مجاز باشد.
- (9) یک نکته‌ای که باید هنگام صدور مجوز برای متقاضیان روشن شود این است که تولید محصول (به خصوص محصول سالم و حتی ارگانیک) باید در الویت قرار گیرد و فعالیت‌های گردشگری نباید تولید محصولات و امنیت غذایی را مختل کند.
معرفی مزارع گردشگری جهان (۱۱): مزرعه کدو تنبل غول‌پیکر «هیپس»
